Wie als kind langdurige of zeer in grijpende negatieve ervaringen meemaakte heeft meer risico op een stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom. Samenvattend duidt dit op een continue overprikkeling van het hele stresssysteem. Het stresssysteem gaat sneller en heftiger reageren, zelfs al op geringe stimuli. Mogelijk wordt het systeem daardoor extra kwetsbaar en schept dit de ‘ideale’ voorwaarden voor ontregelingen -en eventueel zelfs een totale instorting- op latere leeftijd. Dit blog geeft een inkijkje in ons stresssysteem in relatie tot verschillende stressgebonden pijn- en uitputtingssyndromen én het verfijnder afgestelde neurologisch systeem van mensen met kenmerken van hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
Veel artsen plakken graag een label op abnormale moeheid en klachten van verspreide pijn, vooral in de gewrichten en spieren. Dan hoor je over chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS), myalgische encefalomyelitis (ME) of fibromyalgie. De controverse rond deze syndromen houdt de medische wereld nog steeds in haar ban. Want wat is het nu, wat is de oorzaak en zit het nu wel of niet tussen de oren?
Boudewijn van Houdenhove breekt in zijn boek In wankel evenwicht een lans voor het overkoepelend concept ‘stressgebonden pijn- en uitputtingssyndromen’. Hij draagt een biopsychosociale werkhypothese aan die het niet nodig maakt om over labels te spreken maar een aanknopingspunt is voor pragmatische hulp.
In mijn opleiding tot CSR-stresscoach® ontdekte ik de waarde van het bio-psycho-sociaal brugconcept. Dit betekent dat mijn (verpleegkundige en psychologische) kennis verrijkt is met de neurobiologie die gecombineerd wordt met psychologische, psychiatrische en sociaal-culturele aspecten van stress.
Voor mij en de cliënten die ik bij chronische stressproblematiek begeleid is dit een zeer waardevolle aanvulling. Ik word er enorm blij van om alle kennis die ik in de CSR-stresscoach®-opleiding tot me nam met hen te delen. In blogs deel ik ook regelmatig kennis en nieuws over wat ik leerde en de relatie met hoogbegaafdheid. Wil je meer lezen over chronische stresscaching volgens de CSR-methode®? Lees dan verder via onderstaande knop.
Van Houdenhove duidt in hoofdstuk 5 het toenemende vermoeden dat stress en leefstijlfactoren bijdragen aan klachten als abnormale vermoeidheid, uitputting en overal pijn. Hij duidt de neurobiologie over deze aandoeningen. Achter in het boek staat een schat aan wetenschappelijke onderbouwing en literatuur. Het is de moeite waard om, als je geïnteresseerd bent in deze materie het boek te kopen of bij de bibliotheek te lenen.
Graag deel ik een aantal inhoudelijke thema’s die mij in het boek aanspreken, met name het stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom.
Wie iemands ziekteverhaal zorgvuldig beluistert ontkomt niet aan de vaststelling dat de klachten van het stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom in de regel worden voorafgegaan door een complex en wisselende combinatie van een belastende biologische én psychosociale factoren, in combinatie met een mogelijke genetische kwetsbaarheid.
Dat brengt me bij mijn dagelijkse praktijk waar ik regelmatig hoogbegaafde cliënten met complexe problematiek en klachten van een stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom begeleid. Het stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom waar ik in dit blog over schrijf behelst ook chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS). Dit brengt met bij een verkennend onderzoek naar klachten van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid met chronische vermoeidheidsklachten.
In juli 2024 bracht het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) een kwalitatief verkennend onderzoek met de resultaten uit diepte-interviews onder tien hoogbegaafden met klachten van chronische vermoeidheid naar buiten. Psycholoog Noks Nauta, medeoprichter van het IHBV, inmiddels erebestuurslid begeleidde vanuit het IHBV de onderzoekers. Het instituut heeft constateerde namelijk dat er hoogbegaafden zijn met klachten van chronische vermoeidheid (Jaafar & Nicolea, 2024). Nb. niet elke deelnemer had de diagnose CVS.
Het IHBV was geïnteresseerd in welke klachten hoogbegaafden met chronische vermoeidheid beschrijven en in hoeverre zij de hoogbegaafden zelf deze klachten in verband zien met hun hoogbegaafdheid.
Er zijn tien diepte-interviews afgenomen met hoogbegaafden met klachten van chronische vermoeidheid. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat hoogbegaafden met chronische vermoeidheid een relatie beschrijven tussen de fysieke, psychische, sociale en externe klachten en verscheidene kenmerken van hoogbegaafdheid. De voornaamste klachten betreffen moe en post-exertional malaise (is verergering van klachten na fysieke, mentale of cognitieve inspanning).
Daarnaast beschrijven de geïnterviewde hoogbegaafden met chronische vermoeidheid een relatie tussen de klachten van trauma’s, de maatschappij, externe factoren en hun hoogbegaafdheid.
De kennis die ik opdeed in het boek In wankel evenwicht in combinatie met mijn kennis als Specialist hoogbegaafdheid en mijn medische achtergrond maakt dat ik verschillende onderlinge verbanden zie. Ik deel graag mijn bevindingen met je.
Fotocredits t.b.v. stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom: George Milton, Pexels
Door een te lange en/of intensieve druk pleegt men roofbouw en is de inspannings-herstelbalans -die voor aanpassing en bescherming op voortdurend veranderende externe en interne omstandigheden moet zorgen- uit balans. Het stresssysteem raakt in de overdrive en zonder gezond herstelgedrag gaan na verloop van tijd de neurobiologische mechanismen minder goed functioneren.
Wanneer er roofbouw op de verschillende neurobiologische systemen gepleegd blijft worden raakt het stresssysteem steeds verder ondermijnd. De rek raakt uit de veer en het lichaam wil niet meer. Ik zeg vaak: ‘je lichaam is slimmer dan je brein en vertelt je hoe het met je gaat. Luister naar wat je lichaam je wil vertellen’.
Als er door een langdurige en intensieve druk op de neurobiologische systemen, door bijvoorbeeld compensatoire stress, een spillovereffect, ongezond stressmanagement een chronische overdrive ontstaat, bestaat er een groot risico dat het stresssysteem in de underdrive gaat en er een gebrekkige reactiviteit ontstaat.
Uit de patiëntenverhalen in het boek In wankel evenwicht komt één grondpatroon telkens weer tevoorschijn: fysieke en mentale uitputting die gepaard gaat met abnormale pijngevoeligheid, en gerelateerd is aan een geschiedenis van langdurige lichamelijke en/of psychische overbelasting, met een kettingreactie van neurobiologische ontregelingen als gevolg.
Er lijken een aantal variaties te zijn op de klachten die bij het stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom voorkomen. Ik noem er drie, in het boek In wankel evenwicht staan er nog veel meer.
Bij het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS) wordt een hypofunctie van de HPA-as vastgesteld. Dit suggereert dat zowel uitputtende chronische stress als acute traumatische stress tot gelijksoortige neurobiologische stoornissen kan leiden. Kan het daarom zijn dat PTSS niet zelden gepaard gaat met -of wordt gevolgd door- chronische vermoeidheidsklachten en/of pijnklachten? (Voor onderbouwing zie de verwijzingen in het boek).
Waar bij een melancholische depressie de stresshormonen over hun toeren draaien zijn bij de atypische depressie de stresshormonen juist te weinig actief. Ze doen hun werk niet meer en de prefrontale hersenschors is té actief. Er is opvallend veel slaapbehoefte en de eetlust is verhoogd, bij CVS hoeft dit niet zo te zijn. Zowel mensen met CVS symptomen als mensen met een atypische depressie hebben een sickness bahavior klachtenpatroon. Dat houdt een reactiepatroon dat voortvloeit uit de effecten van een geactiveerd immuunsysteem op de hersenen in. Na enkele maanden klaart de depressie weer op, terwijl CVS klachten vaak langer aanhouden.
Multiple chemical sensitivity (MCS) patiënten reageren abnormaal sterk op minimale chemische prikkels. Het kan gaan om stoffen uit de omgeving, (uitlaatgassen, rook of parfum), maar ook om kleurstoffen in voedsel.
De oorzaken van fysisch-chemische en/of emotionele stressoren worden gezocht in de
Om recht te doen aan de biologische én psychosociale complexiteit adviseert Van Houdenhove een brede biopsychosociale begeleiding op te stellen. Dit vraagt maatwerk waarin de volgende elementen moeten worden meegenomen.
In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid bespreek ik onderstaande onderwerpen over het zenuwstelsel en de polyvagaaltheorie.
Credits: Larinda Bok, screenshot inkijkexemplaar Had ik dit maar eerder geweten over ACT en hoogbegaafdheid.
Afsluitend roep ik op om, ondanks dat je als hoogbegaafde tot veel in staat bent, op te letten dat je niet aan stress onderdoor gaat. Stress ondermijnt namelijk je gezondheid als je om uiteenlopende oorzaken structureel meer energie verbruikt dan je hebt, waardoor je veerkracht afneemt. En daar gaat het dan mis, want veerkracht biedt een tegenwicht tegen overbelasting.
Wanneer door roofbouw en ongezond zelfmanagement je energiereserves opraken en mentaal en fysiek herstelvermogen achterblijft, neemt je herstelschuld toe. Herstel van het chronisch stresssyndroom duurt soms ontzettend lang en je loopt een groot risico op het stressgebonden pijn- en uitputtingssyndroom.
Wil je begeleiding bij chronisch stresssyndroom klachten? Bij burnout of bore-out? Neem dan contact op via de website.
Wil je checken of je symptomen van een burn-out hebt? Vraag hier de burn-outtest aan.
Denk je dat je een bore-out hebt? Vraag dan hier de bore-out test aan en ontvang tips hoe je er goed mee om kan gaan.
Jaafar, S., & Nicolea, D. (2024). Onderzoeksrapportage ‘chronische vermoeidheid bij hoogbegaafden.’
Ursin, H., & Eriksen, H. R. (2004). The cognitive activation theory of stress. In Psychoneuroendocrinology (Vol. 29, Issue 5, pp. 567–592). https://doi.org/10.1016/S0306-4530(03)00091-X
Van Dam, A., Keijsers, G. P. J., Becker, E., & Eling, P. (2014). Burn-out, cognitieve problemen, stress en vermoeidheid. De Psycholoog, 10–19.
Van Houdenhove, B. (2013). Wanneer het stresssysteem faalt… Counselling Magazine, 16–22.
Van Houdenhove, B. (2015). In wankel evenwicht (Vol. 332). Lannoo.
Vandenabeele, R., Hamming, C., Joosen, M., & van Dam, A. (2024). Understanding and addressing severe burnout: Insights into physiological dysregulation and treatment strategies. Gedrag En Organisatie, 37(4), 395–420. https://doi.org/10.5117/GO2024.4.004.VAND
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.