Alle zintuigen staan maximaal open; is het ADHD, hoogsensitiviteit of hoogbegaafdheid? Er is veel overlap en ook nog veel onduidelijk over beide concepten.
Op social media worden we in de hoogbegaafdheid-community steeds vaker geconfronteerd met (mis)diagnoses of dubbeldiagnoses van ADD (Attention Deficit Disorder), hoogbegaafdheid en ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). De frequentie waarmee dit onderwerp ter sprake komt, en mijn medische achtergrond en nieuwsgierigheid leidde ertoe dat ik literatuur ging gelezen, websites bezocht, trainingen volgde en uitvoerig met GGZ-behandelaars heb gesproken.
Mijn conclusie na het literatuuronderzoek en de gesprekken met experts is dat ADHD en hoogbegaafdheid verschillende concepten zijn met elk verschillende kenmerken en symptomen. Hoewel er enige overlap kan zijn, is het belangrijk om zowel ADHD als hoogbegaafdheid in overweging te nemen bij het begrijpen en behandelen van mensen. ADHD en hoogbegaafdheid kunnen ook samen voorkomen. Ik zie beiden als een unieke breinvariatie met voor- en nadelen. Laten we onze eigen norm niet aan anderen opleggen maar openstaan voor andere, holistische perspectieven.
De literatuur die ik over ADHD en hoogbegaafdheid gelezen heb is te veel en te waardevol om niet te delen. Daarom voel ik me, mede door een aantal deskundige meelezers, meer vertrouwd met deze materie dan voorheen en deel ik mijn onderbouwde bevindingen en visie in dit artikel. Ondanks mijn achtergrond als verpleegkundige in de psychiatrie en dat ik regelmatig een sterk niet-pluis-gevoel heb, ben ik wel voorzichtig met persoonlijke uitspraken doen over diagnostiek. Dat is niet mijn vakgebied. De lange bronvermelding toont de bronnen die voor dit artikel geraadpleegd zijn.
Wat mij in recente onderzoeken en nieuwsberichten over ADHD opvalt is de verschuiving van symptoombestrijding en medicijngebruik naar het vergroten van positieve aanpassingen en veerkracht, waar ook de context bij wordt betrokken. Steeds vaker lijkt de mens meer gezien te worden in al zijn/haar gelaagdheid. Bijvoorbeeld door de ruimte in de DSM-5 op te zoeken. Je kan nog steeds -zonder te labelen- diagnosticeren op een niveau dat je gevoelig bent voor angsten of psychosen of stemmingswisselingen. Je kan dan ook het grote cluster benoemen waar de symptomen toe behoren, dat vinden mensen vaak wel fijn. Je hoeft dan niet te classificeren want er is een groot verschil tussen (beschrijvende) diagnose versus classificatie & labelen.
Op 11 april 2024 deelde Prof. Dr. Jan Buitelaar, hoogleraar psychiatrie aan het Radboudumc, op het jaarlijkse congres ‘ADHD, school en gezinsleven’ zijn vernieuwende inzichten over de benadering ADHD. Buitelaar bekritiseerde het traditionele, statische concept van ADHD dat overmatig gefocust is op symptomen en behandelaar-gestuurde interventies. Hij pleitte voor een veelomvattende modernisering van ADHD. Buitelaar pleit voor een meer geïntegreerde en veerkrachtgerichte benadering van ADHD. Door het combineren van genetisch onderzoek met digitale hulpmiddelen en community-gebaseerde interventies, ziet hij de behandeling van ADHD evolueren naar een model dat het welzijn en de maatschappelijke participatie centraal stelt.
Om stigmatisering en identificering te voorkomen wordt in de richtlijn voorlichting ADHD aanbevolen om geen eenzijdige medische taal te gebruiken (Batstra et al., 2021). Dit betekent dus: niet over ziektes, aandoeningen, symptomen of stoornissen spreken, maar over een probleem of aandachtstekort wanneer iemand of diens omgeving problemen ervaart door hinderlijk of storend gedrag.
Een symptoom is volgens de ‘Van Dale’: een ‘verschijnsel waaraan een ziekte, een probleem te herkennen is’. Bij ADHD wordt er echter geen ziekte ‘herkend’. De gedragingen zelf, -als ze tenminste in combinatie en in ernstige mate voorkomen- zijn het probleem. Er kunnen zeker onderliggende oorzaken zijn, maar ADHD is niet de oorzaak die herkend wordt, maar de naam voor de combinatie van problemen. Anders dan bij bijvoorbeeld koorts, bloed in de ontlasting, huiduitslag, gewichtsverlies zijn de criteria voor ADHD ook niet objectief vast te stellen (Batstra et al., 2021).
Er zijn ook geen biologische tests voor ADHD en het is vooralsnog niet zichtbaar in iemands hersenen of genen. Een woord als ‘criterium’ doet meer recht aan het subjectieve aspect van ADHD dan een woord als ‘symptoom’.
Wanneer je bijvoorbeeld bij depressie of OCD de classificatie als een op zichzelf staand ding bekijkt, of als oorzaak, doe je de ander tekort door de persoon als zodanig te labelen en de symptomen te gaan bestrijden. Depressie en OCD zijn klachten en gedragingen die bestaan in relatie tot of als gevolg van gebeurtenissen of omstandigheden.
Ieder mens heeft een unieke ontwikkelingsconfiguratie. Deze wordt beïnvloed door de omgeving. Iedereen is anders en in sommige omgevingen kan je uitstekend functioneren, en in andere omgevingen heel moeilijk. De benaming ASS: Autisme Spectrum Stoornis komt al meer in de richting van wat ik bedoel, al hik ik aan tegen het woord ‘stoornis’.
Spectrum is een mooi woord want iedereen zit ergens in een spectrum. Daar waar je in omgevingen zit waar dat een voordeel is, is dat mooi. Maar als je in een omgeving zit waar dat een nadeel is, dan heb je een probleem.
Neurodiversiteit is volgens psychiater Jim van Os een uitnodigend begrip. ‘Je merkt bij jonge mensen dat ze het een fijn begrip vinden. Zij gaan af van verwoordingen als “ik ben autist”, of “ik ben ADHD” alsof het een identiteit is. En daar zit ook het gevaar van het labelen. Door te zeggen dat je neurodivers bent zeg je dat je bepaalde talenten en gevoeligheden hebt waar je mee moet leren leven, en dat is precies de taal die we nodig hebben.’
Iedereen die mij kent weet dat ik geen voorstander van de uitspraak ‘ik ben hoogbegaafd’ ben. Ik spreek liever over mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid. Ik sprak eens een psycholoog die zei: als iemand een diagnose heeft gekregen zeg ik: voor nu geldt dit label als pleister. En als je er goed mee om kunt gaan trekken we het label er af.
Fotocredits: Gerd Altmann Pixabay
Er is een gebrek aan goed wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen ADHD en hoogbegaafdheid.
Rommelse et al. (2016) geeft in een onderzoek een perspectief op de validiteit van ADHD in de context van hoge intelligentie. In het onderzoek lees ik dat mensen met ADHD vaak moeite hebben met aandacht, concentratie en impulsbeheersing, terwijl mensen met hoge intelligentie vaak uitblinken in cognitieve taken en probleemoplossing. Het onderzoek suggereert dat ADHD en intelligentie negatief zijn gecorreleerd. Dit betekent dat een hogere intelligentie gepaard kan gaan met minder symptomen van ADHD.
Er is ook bewijs dat hoge intelligentie ADHD-symptomen kan maskeren, waardoor het moeilijker kan zijn om een diagnose te stellen bij mensen met hoge intelligentie (Keezer et al. 2021).
Het is belangrijk om, vooral bij hoogbegaafde mensen, rekening te houden met zowel ADHD als intelligentie bij het diagnosticeren en behandelen (Rommelse et al., 2016).
Kortom, ADHD en hoge intelligentie zijn verschillende concepten met verschillende kenmerken en symptomen. Hoewel er enige overlap kan zijn, is het belangrijk om beide factoren in overweging te nemen in de hulpverlening.
ADHD is een neurologische stoornis die wordt gekenmerkt door symptomen zoals hyperactiviteit, impulsiviteit en aandachtsproblemen (Rommelse et al., 2016). Deze beperking houdt een hoge mate van afleidbaarheid in, een onvermogen om zich op één onderwerp te concentreren en dit tot een goed einde te brengen. ADHD omvat ook hyperactiviteit. Een kind met ADHD vertoont buitensporige activiteit, vooral activiteit die geen verband houdt met wat er gedaan moet worden of wat verwacht en wenselijk gedrag is.
ADD manifesteert zich bijvoorbeeld doordat de persoon wel aan opdrachten en projecten begint, maar deze niet afmaakt, en bijvoorbeeld niet hoort en onthoudt wat hem is verteld.
Wat twee keer uitzonderlijk betreft, is ADD/ADHD een probleem in die zin dat de definitie en diagnose vaak de plaats kunnen innemen van de erkenning dat het kind begaafd is.
Omgekeerd, als kinderen ADD of ADHD hebben en niet gediagnosticeerd zijn, kan het leven moeilijker voor hen zijn en worden ze mogelijk niet als hoogbegaafd herkend.
Ik ben blij dat we in de wetenschap hoogbegaafdheid steeds vaker gaan zien als een spectrum van veel natuurlijke dynamische talenten die, binnen een stimulerende omgeving, ontwikkeld kunnen worden. De spectrumvisie doet meer recht aan de complexiteit en geeft erkenning aan hoogbegaafdheid.
In mijn praktijk gebruik ik, naast het DMGT-model van Gagné onder andere het Delphi-model Hoogbegaafdheid. Dit is een op alle deelgebieden van het leven praktisch toepasbaar model. Het mooie van het Delphi-model Hoogbegaafdheid is dat het ook een existentieel model is. In het model wordt de existentie van de mens als een samenspel van zijn, denken, voelen, willen, doen en waarnemen gezien. Hierdoor is de existentie van hoogbegaafden makkelijk te schetsen ten opzichte van mensen zonder hoogbegaafdheidskenmerken (Keeman, 2017).
Wil je met mij kennismaken om te ontdekken hoe jij, los van alle labels, hoogbegaafdheid als kracht in kan zetten? Neem dan contact op en plan een kennismakingsgesprek in via de roze button.
Het Delphi-model Hoogbegaafdheid omschrijft hoogbegaafdheid als volgt:
‘Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens. Intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.’
Het is teleurstellend dat hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en leraren zich vaak niet bewust zijn van de kenmerken en behoeften van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid en de gesignaleerde symptomen verwarren met ADD of ADHD.
Er is een aanzienlijke overlap in de symptomen van deze twee psychologische fenomenen en ze komen ook samen voor, maar ik zie dat dit bij de meeste cliënten die ik spreek niet aan de orde is. Zowel ADHD als hoogbegaafdheid kan symptomen zoals impulsiviteit, hyperactiviteit en problemen met aandacht veroorzaken.
Er zijn echter ook verschillen. Bijvoorbeeld de stemmingsfluctuaties die kenmerkend zijn voor hoogbegaafden met een existentiële depressie. Dit zijn geen kenmerken van ADHD. ADHD is een moeilijk te stellen diagnose omdat eerst allerlei andere mogelijke aandoeningen zoals depressie, angst, leerstoornissen, slaapstoornissen, slechte gezondheid enzovoort uitgesloten moeten worden (Webb et al., 2020).
We weten nog niet genoeg van hoogbegaafdheid en ADHD om harde uitspraken over deze combinatie te doen. Want van een gebroken been kan je een foto maken maar ADHD is niet op een foto vast te leggen of objectief in het bloed of de ontlasting te signaleren.
Een mooi voorbeeld van overlap is het kind dat blijk geeft van volgehouden aandacht. Een hoogbegaafd kind dat zeer geïnteresseerd is in- en gefocust op een activiteit kan geen ADHD hebben. Het is begrijpelijk dat de hulpverleners de mogelijkheid van ADHD buiten beschouwing laten, omdat het kind zo opgaat in een taak, dat andere stimuli in de vergetelheid raken. Deze staat van ‘flow’ (Csíkszentmihályi, 1999), kan deze ook worden toegeschreven aan ‘hyperfocus’, een soortgelijke aandoening die mensen met ADHD vaak ervaren.
Er is weinig bekend over diagnostiek van ADHD bij hoogbegaafde volwassenen. Maar in de dagelijkse praktijk zie ik dat ADD/ADHD overmatig wordt gediagnosticeerd onder mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Een verkeerde diagnose kan vervolgens zorgen voor de inzet van een behandeling die niet goed aansluit, waardoor problemen kunnen verergeren in plaats van verminderen.
ADHD en hoogbegaafdheid zijn verschillende concepten met verschillende kenmerken en symptomen. Hoewel er enige overlap kan zijn, is het belangrijk om beide factoren in overweging te nemen bij het begrijpen en behandelen van mensen. ADHD en hoogbegaafdheid kunnen ook samen voorkomen. Daarbij kan het ADHD/hoogbegaafdheid concept nuttig zijn als start van de hulpverlening.
Psycholoog Elske de Ruiter concludeerde in haar onderzoek onder een groep experts een belangrijk verschil tussen ADHD en hoogbegaafdheid (De Ruiter, 2017).
Kenmerken van ADHD hangen samen met een gebrek aan zelfcontrole, terwijl kenmerken van hoogbegaafdheid samenhangen met een hoog denktempo. De experts duiden nog een belangrijk verschil tussen ADHD en hoogbegaafdheid: de kenmerken van ADHD komen in bijna alle situaties tot uiting, terwijl de kenmerken van hoogbegaafdheid die overlap vertonen met ADHD (denk aan snel verveeld raken) in sommige situaties tot uiting komen. Vaak zijn mensen met ADHD kenmerken zich niet bewust van hun gedrag terwijl hoogbegaafden zich erg bewust van hun gedrag zijn en hier goed op kunnen reflecteren (Hoiting & Nauta, 2022).
Het is normaal dat de meeste hoogbegaafde kinderen en volwassenen soms moeite hebben met het vinden van een goed en gezond evenwicht. Ze kunnen veel meer activiteiten en interesses combineren dan mensen die minder intelligent zijn. Hoogbegaafden presteren vaak goed als ze geïnteresseerd zijn in een onderwerp. Gebrek aan interesse of motivatie kan leiden tot onjuiste uitslagen op aandachtstesten.
Het is bekend dat mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid een bijzonder gevoelig neurologisch systeem hebben dat prikkelgevoeliger is dan gemiddeld. Dit vraagt meer oefening in het uitvoeren van belangrijke taken en zaken die betekenisvol zijn.
In mijn praktijk zie ik vaak een grote behoefte aan afwisseling en prioriteiten verleggen. Maar ook talenten als veelzijdigheid, creativiteit, grensverleggend denken, groot empathisch vermogen, autonoom handelen. Als je de uitgebreide omschrijving van deze talenten in de TMA drijfveren- en talentenanalyse doorneemt, kan je deze een op een op de symptomen van ADHD leggen.
Lukien Hoiting en Noks Nauta geven in hun boek Hoogbegaafde hulpzoekers een aantal kenmerken van hoogbegaafdheid die tot de symptomen van ADHD gerekend kunnen worden (Hoiting & Nauta, 2022).
Ik zie bij volwassenen met kenmerken van hoogbegaafdheid met fysieke rusteloosheid en motorische activiteiten een grote psychomotorische overprikkelbaarheid die door hulpverleners makkelijk als ADHD geclassificeerd kan worden.
In mijn boek ‘Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid’ beschrijf ik de psychomotorische overprikkelbaarheid als volgt.
Psychomotorische overprikkelbaarheid wil zeggen dat je een intense behoefte hebt aan geïntensiveerde lichamelijke activiteit en sensitiviteit. Je merkt het zelf aan jouw enthousiasme, intense en hyperactieve activiteiten, gedrevenheid, competitiedrang en je behoefte aan bewegen. Lang stilzitten is een ramp voor je en regelmatig zeggen mensen tegen je: ‘Zit toch niet zo te tikken, zit stil, maak niet van die irritante bewegingen.’
Wanneer je emotionele spanning ervaart kan je niet stoppen, krijg je spraakwatervallen of ga je nagelbijten. Vaak zie je dat concentratie verbetert wanneer je in beweging bent.
Dit kan van alles zijn, denk aan het bewegen met je voeten, het friemelen aan je haar, het klikken met een pen, of zelfs haken en breien onder een webinar of training.
Webb et al. raadt hulpverleners aan om op zoek te gaan naar antwoord op de volgende vragen.
Sharon Lind schreef een interessant artikel met een lijst met 15 items om het gedrag van ADHD en hoogbegaafdheid met elkaar te vergelijken (Lind, 2011). Hieronder vind je de lijst.
Om ADHD in de hele context te bekijken dienen we ons breder te oriënteren. Als hulpverlener moet je aansluiten op context, voorgeschiedenis en de verschillende belevings- en bewustzijnsniveaus van de hoogbegaafde. Ik noem enkele onderliggende factoren die mijns inziens ook meegenomen dienen te worden in de overweging van een ADHD diagnose.
Als gedrag op school verandert en er gedacht wordt aan ADHD is het belangrijk om er alert op te zijn dat er niet te snel een ADHD diagnose wordt gesteld. Als het probleemgedrag alleen situationeel van aard is (op school, in de kerk en niet thuis) lijdt het kind waarschijnlijk niet aan ADHD. Want hoe kan het dat een kind dat thuis geen ADHD gedrag laat zien na schoolgang ADHD gedrag heeft? Daar liggen vaak andere oorzaken aan ten grondslag. Bijvoorbeeld wanneer de onderwijsinstructies saai, repetitief en zinloos voor hoogbegaafden lijken. Dan komen rusteloosheid, niet opletten en dagdromen vaker voor bij hoogbegaafde kinderen, studenten en in het volwassenonderwijs. Dit heeft niets met ADHD symptomen te maken.
Mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid zijn vaak intenser en emotioneel gevoeliger dan gemiddeld. Dit wordt vaak verkeerd begrepen als er een emotionele reactie komt of er een machtsstrijd met hoger geplaatsten plaatsvindt.
Een slechte academische aansluiting veroorzaakt vaak uitstelgedrag of onderpresteren waardoor er rusteloos gedrag ontstaat. Zij hebben baat bij Top-down aangeboden lesstof en complex werk dat buiten de zone van naaste ontwikkeling ligt (McCoach & Flake, 2017; Siegle & McCoach, 2017).
Een brede belangstelling, multipotentialisme en diversiteit aan interesses kunnen ervoor zorgen dat hoogbegaafden té actief of afgeleid lijken.
Onbegrip en jezelf anders voelen, onvoldoende zelfkennis, stress door problemen ten gevolge van niet goed kunnen functioneren met hoogbegaafdheid en heel veel andere oorzaken kunnen leiden tot ernstige klachten en symptomen en uiteindelijk tot het Chronische Stress Syndroom. Iemand kan reactiever worden met sterkere, langduriger reacties op mentale en fysieke inspanning. Er kunnen cognitieve problemen in de concentratie, aandacht, overzicht en geheugen ontstaan of problemen met emotieregulatie of overgevoeligheden.
Bij dit soort symptomen is het verstandig na te gaan over er sprake is van CSS. En als dit het geval is, dient CSS behandeld te worden en niet ingestoken te worden op een ADHD diagnose. Ik maak graag gebruik van de CSR®-Methode voor stress gerelateerde klachten en bore-out en burn-out.
Minder ontwikkelde executieve functies zoals: emotieregulatie, taakinitiatie, timemanagement, plannen en organiseren duiden al snel op ADHD-symptomen. Een inventarisatie van executieve functies en persoonlijk ontwikkelplan geeft inzicht en rust.
Hoogbegaafden lijken soms moeite te hebben met het begrijpen van instructies en concentratie omdat ze verbijsterd zijn door de beperkte instructies en verwachtingen. Ze kunnen moeilijk geloven dat dit alles is wat ze hoeven te doen om de opdracht te voltooien. Ze geloven eerder dat dit een valstrik of een truc is, want zo eenvoudig kan het toch niet zijn?
De Amerikaanse psycholoog Dr. Matt Zakreski vertelde in een training over ADHD en hoogbegaafdheid dat wetenschappelijk onderzoek suggereert dat aan ADHD een dopamine tekort ten grondslag ligt. Dopamine heb je nodig voor concentratie, focus, motivatie, een goede stemming en productiviteit. Als er een tekort is kan dit leiden tot gedragingen die we ook wel bij ADHD zien.
Hij adviseert geen medicatie te nemen maar te gaan bewegen of een sudokupuzzel op te lossen. Ik merk dat de positieve psychologieprincipes als dankbaarheid, verbinding en co-regulatie, maar ook stressvermindering en gezonde voeding met voldoende vezels, gezonde vetten, aminozuren en calcium ook bijdraagt aan het op peil houden van je dopamine gehalte. Dan heb je geen dopamine stimulerende medicijnen zoals methylfenidaat (Ritalin) nodig.
De Amerikaanse Deborah Ruf (PhD), een specialist in intelligentie, heeft na vele jaren van studie en ervaring, een sterke neiging om te geloven dat de meeste kinderen van wie de scholen en ouders denken dat ze ADHD hebben, moeilijkheden ondervinden omdat de opdrachten en werkvormen van een te laag en niet complex niveau zijn. Of ze kennen de lesstof al of zien de waarde er niet van in.
Omdat ze snel nieuwe informatie opnemen moeten ze vaak wachten tot de andere kinderen hun taak hebben voltooid. Dan is de kans groot dat ze op hun stoel gaan zitten draaien of met hun buurman praten. Deborah Ruf stelt dat, als een kind werkelijk ADHD ervaart, hij zich niet kan concentreren op schoolonderwijs, ook al is de omgeving en het instructieniveau volledig geschikt.
Tijdens een één-op-één testsituaties kon zij zien of het kind al dan niet moeite heeft met aandacht en focus. Ruf is een voorstander van controleren van het intellectuele functioneren wanneer er sprak is van een grensgeval of twijfel over ADD/ADHD. Daarna dient de onderwijsomgeving geschikt gemaakt te worden voor het vaardigheidsniveau van het kind. Ten slotte moet het kind de nodige aandacht en ondersteuning krijgen bij het begrijpen hoe hij op school en thuis om kan gaan met frustraties. Soms hebben ouders er baat bij om ouderschapscursussen te volgen of boeken over ouderschap te lezen (Ruf, 2024). Hetzelfde geldt mijns inziens voor volwassenen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
James Webb schrijft in zijn boek Misdiagnoses en (dubbel)diagnoses bij hoogbegaafdheid dat hij de ervaring heeft dat misschien wel de helft van de kinderen met een ADHD diagnose niet de significante symptomen volgens de DSM-5 heeft. Hij schrijft dat het gedrag van een kind met kenmerken van ADHD vaak vergelijkbaar is met kenmerken van creativiteit of hoogbegaafdheid of overprikkelbaarheid. Denk aan: impulsiviteit, actief zijn, concentratieproblemen, zich niet houden aan regels enzovoort.
In plaats van kinderen en volwassenen om te leren gaan met afleidingen in het dagelijks leven, krijgen zij medicijnen. In vergelijking met twintig jaar geleden gebruiken nu veel meer kinderen medicijnen voor ADD/ADHD. Deze medicijnen brengen je creativiteit in gevaar en je persoonlijkheidskenmerken worden gedempt.
De medicijnen maken je minder vatbaar voor afleiding, maar ze kunnen het enthousiasme en de nieuwsgierigheid -die een sterk kenmerk zijn van hoge intelligentie en creativiteit- wegnemen. Ik vind het belangrijk om mensen te leren hoe zij hun tijd kunnen besteden en hoe ze met veel interesses, activiteiten en verplichtingen kunnen omgaan.
Anne-Flore Matthijsen deed promotieonderzoek en evalueerde het gebruik van methylfenidaat in de dagelijkse klinische praktijk (Matthijsen, 2024). Zij heeft ook een afbouwonderzoek uitgevoerd om de langetermijneffectiviteit van methylfenidaat te onderzoeken. De onderzoeken wijzen uit dat kinderen gebaat kunnen zijn bij regelmatige pogingen om ADHD-medicatie af te bouwen.
Ons brein is een vetgedragen orgaan dat voldoende gevoed moet worden. Gezonde voeding draagt ook bij aan een gezond brein. Een brein dat neurologisch subtieler is vormgegeven en snel veel prikkels verwerkt, moet extra gevoed worden. Onderzoek wijst uit dat er voldoende bewijs is om het gebruik van omega-3-vetzuren voor ADHD als aanvulling op andere empirisch ondersteunde therapieën te rechtvaardigen (Hawkey & Nigg, 2014). Het is de investering waard om omega-3-vetzuren te gebruiken bij drukke hoofden en niet stilstaande gedachten. Dit geeft rust, focus en meer energie weet ik uit eigen ervaring.
De Amerikaanse psycholoog Dr. Matt Zakresi zei in een training dat het voor iedereen verschillend is wat helpt. Hij roept op om in plaats van medicijnen te nemen, meer te bewegen of een sudoku te doen, dan komt er dopamine vrij.
Om overdiagnose en overbehandeling te voorkomen hoor ik steeds meer geluiden om huisartsen, psychologen en POH specifieke voorlichting te geven over zorgvuldige diagnostiek en het bepalen van de ernst van ADHD. Zelf geef ik voor de doelgroep POH, psychologen, coaches en therapeuten een aantal keren per jaar trainingen over het signaleren van hoogbegaafdheid. Deze vind je in de agenda op mijn website, incompany behoort ook tot de mogelijkheden.
Je kan je voorstellen dat, als je als kind meerdere keren per dag op school aan het worstelen bent, er aan je zelfvertrouwen wordt geknaagd. Het doet veel met je als je je anders voelt dan de rest, dit geeft spanning, stress en ongemakkelijke gevoelens. Vaak zie je dat kinderen proberen te ontsnappen aan deze gevoelens.
Ze gaan klieren, op hun stoel schuiven of raffelen hun werkjes af. Want, als je niet snapt waarom het ene antwoord wel goed is en het andere niet, en je zelf veel te moeilijk denkt en uit de kluwen van opties steeds het verkeerde lijkt te kiezen, waarom zou je dan je best doen? Je werk afraffelen, jezelf aanpassen door niets te zeggen en onzichtbaar te zijn of juist heel stoer doen lijkt dan de beste oplossing.
Als je als leraar verder kijkt dan het foute antwoord, het langzame werken of storende gedrag dan zie je iemand die gewoon anders denkt. Als je deze kinderen tussen ontwikkelingsgelijken zet, met uitdagende lesstof dan is de ADHD over en blijken ze hoogbegaafd. Natuurlijk geldt dit niet voor alle hoogbegaafden. Dit is niet alleen zo bij ADHD, maar bijvoorbeeld ook bij dyslexie.
Door mijn werk zie ik ook op latere leeftijd de consequenties die niet heel anders zijn dan hierboven beschreven. Een treffend praktijkvoorbeeld vind je in het artikel ‘ADHD en/of hoogbegaafdheid: hoe houd je ze uit elkaar? (Nauta & Vogel, 2014).
Ik ben bij volwassenen met de verdenking van ADHD, een voorstander van dezelfde aanpak. Als professional krijg ik informatie, ik zie wat ik zie en dan identificeer ik. En nog liever zeg ik wat helpt om jezelf in verhouding tot jezelf, anderen en de wereld te begrijpen. Dit was voor mij de reden voor het schrijven van mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid. Daar leg ik de theorie uit zodat mensen begrijpen hoe het komt dat ze zich anders voelen. Ik beschrijf veel praktische strategieën zodat ze, doordat ze begrijpen hoe het zit, zelf aan de slag kunnen om meer betekenis in hun leven te brengen.
Focus daarom op de interventie, niet op wat het is, ADHD of hoogbegaafdheid. Mijn aanpak is: eerst hoogbegaafdheid, intellectuele capaciteiten, talenten, drijfveren, prikkelgevoeligheden en executieve vaardigheden identificeren. Tegelijkertijd ook psycho-educatie (ook over bijvoorbeeld micro-trauma’s) geven en effectieve strategieën aanreiken. Gedurende het gehele traject pas ik zowel de professionele en persoonlijke context op iemands behoeften aan.
Ik zie hoogbegaafdheid en ADHD als een breinvariatie met voor- en nadelen. Ik ben er een voorstander van dat er niet gekeken wordt naar het behandelen van symptomen maar met een lifestylebenadering kijken naar het functioneren en welbevinden van een persoon. Wat heeft hij nodig en wat helpt in ieders unieke situatie. Ik ga een diagnose niet ontkrachten en geef geen second opinion. Daar dien je een bevoegde psychiater voor te consulteren. Samen met mijn cliënten werk ik aan zelfacceptatie, gezonde lifestyle, mentale en fysieke veerkracht, zicht op individuele drijfveren, talenten en persoonlijke waarden. Maar ook onderzoeken we hoe iemand zich verhoudt tot zichzelf, zijn relaties en de samenleving.
Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van effectieve psychosociale interventies zoals Acceptance and Commitment Therapy (ACT), de MatriXmethode, TMA Talentenanalyses, Positieve Psychologie interventies in plaats van medicijnen. Ik weet dat er overeenkomsten bestaan tussen ADHD en hoogbegaafdheid. Maar sommige kenmerken zijn niet exclusief voor hoogbegaafdheid of ADHD. Iedereen is uniek is in zijn of haar combinatie van kenmerken, behoeften en context. Daarom pleit ik voor het benutten van potentieel en van nature goed aangelegd talent.
In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid schrijf ik veel over het brein, overprikkelbaarheden, zelfbeeld en persoonlijke ontwikkeling. Wil je daar meer in ontdekken? Gun jezelf of anderen deze kennis. Men zegt dat ik complexe materie in eenvoudige woorden en goed onderbouwd weer kan geven. Dit talent had ik van mezelf niet verwacht maar het is fijn dit terug te krijgen van psychologen, therapeuten en mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Tot slot doe ik een oproep voor menselijkheid. Laten we onze eigen norm niet aan anderen opleggen maar openstaan voor andere, holistische perspectieven.
Wees nieuwsgierig naar de ander en breng in kaart wat iemand nodig heeft.
Kijk naar van nature goed aangelegd en ontwikkeld talent en potentieel en ook naar van nature minder goed aangelegd talent. Investeer in die talenten en competenties, die van nature goed zijn aangelegd. Iets dat minder goed is aangelegd zal nooit tot volle bloei komen. Met andere woorden: ‘Wat er niet inzit, komt er ook niet uit’.
Wil je met mij kennismaken om te zien of we een professionele klik ervaren en of ik jou kan helpen? Maak via de roze button een afspraak in mijn digitale agenda.
Ik publiceerde een video waar ik kort de kenmerken en verschillen tussen ADHD en hoogbegaafdheid uitleg.
Hieronder vind je de geraadpleegde literatuur met ook nog een aantal interessante websitelinken.
Batstra, L., Dekkers, T., Groenman, A., Hoekstra, P., Hofhuis, M., Jonkers, R., Polderman, T., Rommelse, N., Verburg, M., Veenman, B., & Wienen, B. (2021). Richtlijn voorlichting ADHD.
Cadenas M. et al. Cognitive correlates of attention-deficit hyperactivity disorder in children and adolescents with high intellectual ability. Journal of neurodevelopmental disorders (2020). https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32039694/
Csíkszentmihályi, M. (1999). Flow: The psychology of optimal experience. HarperCollins Publishers.
De Ruiter, E. (2017). Onderzoek ADHD en hoogbegaafdheid. 09/07/2024https://ihbv.nl/onderzoek-adhd-hoogbegaafdheid/
Edwards, K. (2009). Misdiagnosis, the Recent Trend in Thinking about Gifted Children with ADHD.
Gagné, F. (2017). Academic talent development: Theory and best practices. In APA handbook of giftedness and talent. (pp. 163–183). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000038-011
Gomez, R., Stavropoulos, V., Vance, A., & Griffiths, M. D. (2020). Gifted children with ADHD: how are they different from non-gifted children with ADHD? International Journal of Mental Health and Addiction, 18(6), 1467–1481. https://doi.org/10.1007/s11469-019-00125-x
Hawkey, E., & Nigg, J. T. (2014). Omega-3 fatty acid and ADHD: Blood level analysis and meta-analytic extension of supplementation trials. In Clinical Psychology Review (Vol. 34, Issue 6, pp. 496–505). https://doi.org/10.1016/j.cpr.2014.05.005
Hoiting, L., & Nauta, N. (2022). Hoogbegaafde hulpzoekers (Vol. 184). BigBusinessPublishers.
Keeman, P. (2017). Tien jaar Delphimodel Hoogbegaafdheid. Talent, 12–15.
Keezer R.D. et al. Masking effect of high IQ on the Rey Auditory Verbal Learning Test in an adult sample with attention deficit/hyperactivity disorder. Applied neuropsychology. Adult (2021). https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34623950/
Lind, S. (2011). Before referring a gifted child for ADD/ADHD evaluation. Https://Www.Sengifted.Org/Post/before-Referring-a-Gifted-Child-for-Add-Adhd-Evaluation.
Matthijsen, A.-F. (2024). How appropriate is the increased use of methylphenidate? A practice audit and placebo-controlled discontinuation trial. University of Groningen.
McCoach, D. B., & Flake, J. K. (2017). The role of motivation. In APA handbook of giftedness and talent. (pp. 201–213). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000038-013
Nauta, N., & Vogel, F. (2014). ADHD en/of hoogbegaafdheid: hoe houd je ze uit elkaar? http://www.adhdlifestylemagazine.nl
Ruf, D. (2024, May 6). What does twice-exceptional (2e) mean? Https://Deborahruf.Substack.Com/p/What-Does-Twice-Exceptional-2e-Mean.
Rommelse et al. An evidenced-based perspective on the validity of attention-deficit/hyperactivity disorder in the context of high intelligence. Neuroscience and biobehavioral reviews (2016). https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27590827/
Siegle, D., & McCoach, D. B. (2017). Underachievement and the gifted child. In APA handbook of giftedness and talent. (pp. 559–573). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000038-036
Webb, J. T., Amend, E. R., Goerss, J., Webb, N. E., Kuzujanakis, M., Olenchak, F. R., & Beljan, P. (2020). Misdiagnose en dubbeldiagnose bij hoogbegaafdheid (E. Roelfsema & J. Steggerda, Eds.). Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum.
Psychiater Jim van Os pleit in onderstaand interview voor een grondige hervorming van de GGZ en de DSM-5 vanwege de te ver doorgeslagen behoefte aan rigide diagnosticeren in plaats van contextueel behandelen.
https://www.nporadio1.nl/nieuws/wetenschap-techniek/9609ab94-761a-434f-9bdc-a3efd799dfeb/we-moeten-echt-van-al-dat-diagnostiseren-af-jim-van-os-pleit-voor-grote-hervormingen-ggz
Het kennisnetwerk Psychiatrie en hoogbegaafdheid draagt bij aan het vergroten van kennis over hoogbegaafdheid bij hulpverleners in de psychiatrie. Op hun website vind je interessante kennis en hulpverleners die in de psychiatrie werken. https://kennisnetwerkphb.nl
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.