Afwijzingsgevoeligheid heb jij dit?

Wanneer je in je jeugd te maken hebt gehad met afwijzing of onveiligheid, treedt er onbewust een overlevingsmechanisme op: je kunt afwijzingsgevoeligheid ontwikkelen. Dit betekent dat je overmatig gevoelig bent voor mogelijke (toekomstige) afwijzing. We noemen dit ook wel ‘rejection sensitivity’.

Omdat uit onderzoek onder werkende volwassenen tussen achttien en vijfenzestig jaar in Nederland en Vlaanderen blijkt dat 87 procent van deze doelgroep hoogsensitief is^[1] en ik in mijn praktijk vaak signalen van afwijzingsgevoeligheid tegenkom wil ik je bekendmaken met dit psychologisch construct.

Hoogsensitiviteit en afwijzingsgevoeligheid

Ongemerkt kun je een soort masker opzetten waardoor je denkt niet meer gekwetst te kunnen worden. Volgens de bekende Amerikaanse psycholoog Aron hakken een moeilijke jeugd en vroege negatieve ervaringen er dieper in bij hoogsensitieve mensen^[2]. Dit komt vooral door de diepgaande verwerking en omdat zij anderen heel serieus nemen in wat zij zeggen. Niet-hoogsensitieve mensen tillen hier vaak minder zwaar aan. Alles wat in een bepaalde situatie speelt en wat gezegd wordt nemen hoogsensitieve mensen intens in zich op en ze vergelijken dit met het heden en verleden én wat ze denken dat er in de toekomst gebeuren kan.

Afwijzingsgevoeligheid bij hoogsensitieve mensen

In de theorie van Gray^[3] zijn verschillen op het vlak van sensitiviteit voor beloning en straf vastgesteld. Elke nieuwe en onvertrouwde situatie roept een verhoogde waakzaamheid op. Ook niet-hoogsensitieve mensen ervaren dit verschijnsel.

Ik kan me er wel iets bij voorstellen dat mensen met hoogbegaafdheidskenmerken onvertrouwde situaties intenser beleven en daarmee ook waakzamer zijn. Zij pikken door hun fysiek neurologisch systeem dat zeer prikkelgevoelig is tussen de regels door meer op, dan andere mensen.

In een verhoogde waakzaamheid ga je anticiperen op mogelijke negatieve situaties waar een element van afwijzing, dreiging of angst in zit. Door voortdurend alert te zijn op mogelijke afwijzing en angst, ontwikkelen de hersenen een destructief patroon. Je verkeert in een continue staat van onveiligheid en loopt het risico dat je de informatie op jezelf gaat betrekken, ook al is dat helemaal niet nodig.

Kwetsbaarheid en onveiligheid

Het is een kwetsbare positie als je continu in een staat van onveiligheid verkeert waardoor je risico loopt op een burn-out, depressie of erger. Door met stressregulerende of traumaregulerende oefeningen terug te keren naar de bron van je overlevingsmechanisme leer je je lichaam en geest dat je nu niet meer hoeft te overleven, maar dat het veilig is. Als je dat gevoel eenmaal hebt gevoeld gaat je alarmsysteem uit. Lichaamsgerichte visualisatie-oefeningen helpen je om met het overlevingsmechanisme om te gaan. Maar ook mindfulness en ademhalingsoefeningen dragen bij aan een gevoel van veiligheid.

Relaties en afwijzingsgevoeligheid

Iemand met afwijzingsgevoeligheid voelt zich binnen sociale relaties snel afgewezen of heeft vaak het idee dat hij of zij tekortschiet of niet aan de verwachtingen voldoet. Je zult er alles aan doen om die pijn van vroeger niet opnieuw te hoeven ervaren. Door alert te zijn op gezichten, stemmen, woorden en gedrag van anderen probeer je jezelf zo te gedragen dat men je wel ziet en hoort en vooral niet afwijst. 

Mindset, zelfbeeld, compassie en afwijzingsgevoeligheid

Hoe je naar de dingen kijkt bepaalt of je iets positief of negatief ziet.

• Is het in de winter altijd ijskoud of zijn we ook heel veel mooie en zonnige dagen?
• Is het in de stad altijd druk of is het juist ook gezellig als er veel mensen zijn?
• Moet je altijd alles perfect doen? Of mag je van jezelf ook nog dingen leren en leer je door vallen opstaan en weer doorgaan?

Rejection sensitivity

Omdat je afwijzingsgevoeligheid ontwikkelt door externe gebeurtenissen zijn er ook manieren om er goed mee om te gaan. Want het is niet nodig dat je last hebt van rejection sensitivity, het maakt je kwetsbaar en je kunt jezelf kwijtraken waardoor ook je eigenwaarde afneemt.

Over rejection sensitivity schreef ik een blog dat goed gelezen wordt. Je vindt het hier: Rejection sensitivity, heb jij dat?

Geen complimenten kunnen ontvangen

Iemand met een negatief zelfbeeld is vaak ongevoelig voor complimenten. Hij wimpelt ze weg of gaat snel ergens anders over praten, want hij gelooft niet dat iemand anders iets positiefs van hem kan vinden. Als je zo in je gedachten met jezelf bezig bent en slecht over jezelf denkt, hoor je niet wat er in feite tegen je wordt gezegd. Het helpt je als je mild naar jezelf bent en jezelf waardeert en liefhebt.

Bewust afwijzingssituaties opzoeken

Het kan zelfs zijn dat je, wanneer je enorm gevoelig bent voor afwijzing, je deze afwijzing bewust opzoekt omdat je hersenen een Pavlov-reactie creëren. Onbewust zoeken hersenen naar de vervulling van de Pavlovreactie en naar mogelijkheden voor afwijzing. Deze gevoelens, gedachten en gedrag worden in de hersenen opgeslagen, en wanneer er weer een trigger komt slaan je gedachten op hol. Je gaat je gedrag aanpassen aan de oude vertrouwde situatie, ook al voelt deze nog zo ellendig.

Ontwikkelen van zelfvertrouwen

Zoals gezegd: wanneer je leert inzien hoe jouw afwijzingsgevoeligheid is ontstaan en je jouw eigen behoeften en grenzen aan kunt geven, ontwikkel je meer zelfvertrouwen. Als je vertrouwen hebt in je eigen, unieke identiteit en visie, durf je op je eigen bevindingen te vertrouwen. Je leert dan keuzes uit je hart te maken. En hoe kwetsbaar het ook kan voelen, je durft dan ook die stap voorwaarts te zetten.

Lied: Maskerman

Ik denk dat veel mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid het lied ‘Maskerman’ van Stef Bos^[4] zullen herkennen. Onbegrepen, niet gezien en niet gehoord… ik hoor het zo vaak terug in mijn praktijk. Dit lied ontroert!

Bronvermelding afwijzingsgevoeligheid

^[1] Aron, E. N., Aron, A., & Davies, K. M. (2005). Adult shyness: The interaction of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment. Personality and Social Psychology Bulletin, 31(2), 181–197.

^[2] Bos, S. (2020). Maskerman. IIP-DDS. https://youtu.be/_UdMvKPIxO0?si=Mfos9smpzepfnLY8

^[3] Gray, J. R., Chabris, C. F., & Braver, T. S. (2003). Neural mechanisms of general fluid intelligence. Nature Neuroscience, 6(3), 316–322.

^[4] Van de Ven, R., Van Weerdenburg, M., & Van Hoof, E. (2016). Working with intensity; The relationship between giftedness and sensitivity in working adults in Flanders and the Netherlands.