Menu
Rejection sensitivity (afwijzingsgevoeligheid) is geen kenmerk van hoogsensitiviteit, maar het ervaren van afwijzing komt wel diep binnen bij hoogsensitieve mensen. Rejection sensitivity zien we vaak bij mensen die hun hoogsensitiviteit vooral als last zien.
In dit blog geef ik aan de hand van een praktisch voorbeeld meer uitleg over rejection sensitivity.
Wanneer je in je jeugd te maken hebt gehad met afwijzing of onveiligheid, treedt er onbewust een overlevingsmechanisme op. Ongemerkt kun je een soort van harnas om je heen bouwen waardoor je denkt niet meer gekwetst te kunnen worden. Je raakt jezelf dan kwijt en je eigenwaarde neemt af. Je ontwikkelt afwijzingsgevoeligheid dus door externe gebeurtenissen, maar rejection sensitivity is geen specifiek kenmerk van hoogsensitiviteit.
Volgens de Amerikaanse psycholoog Aron hakken een moeilijke jeugd en vroege negatieve ervaringen er dieper in bij hoogsensitieve personen (Aron et al., 2005). Dit komt vooral door de diepgaande verwerking en omdat zij anderen heel serieus nemen in wat zij zeggen. Niet-hoogsensitieve mensen tillen hier vaak minder zwaar aan.
Hoogsensitieve personen (HSP’s) nemen alles wat in een bepaalde situatie speelt en wat gezegd wordt intens in zich op en vergelijken dit met het heden en verleden én wat ze denken dat er in de toekomst gebeuren kan. Zij gaan anticiperen op mogelijke negatieve situaties waar een element van afwijzing, dreiging of angst in zit. Door de diepere verwerking lopen zij het risico dat ze de informatie op zichzelf gaan betrekken, ook al is dat helemaal niet nodig.
Het lijkt wel of ze de toekomst willen controleren en beheersen. Dit mechanisme is de basis van de rejection sensitivity theorie.
De vader van Tom was vroeger nooit thuis, en als hij al thuis was, zat hij met zijn vrienden en een biertje voor de televisie. Als Tom een voetbalwedstrijd had ontbrak zijn vader aan de kantlijn. Zelfs op de diploma-uitreiking van de HAVO was Toms vader nog aan het werk.
Tom voelt zich van jongs af aan al anders dan andere kinderen. Hij heeft een groot inlevingsvermogen en voelde de emoties van verdrietige kinderen intens als zijnde zijn eigen emoties. Hij was er als eerste bij om de ander te troosten. De leraar riep Tom dan tot de orde: “Tom bemoei je niet te veel met anderen maar maak eerst je schoolopdrachten af.”
Wanneer in de herfst de storm rond het huis giert en Tom ligt op bed, kan hij niet slapen. Het geluid van de storm giert door zijn oren. Tom sluipt de trap af omdat hij overweldigd wordt door de keiharde geluiden in zijn hoofd. Toms vader buldert dat hij zich niet zo aan moet stellen en dat hij naar boven moet gaan en gewoon moet gaan slapen. Tom voelt zich regelmatig afgewezen en een slappeling, maar kan zijn emoties niet stoppen of verbergen. Dit zorgt er ook voor dat hij het mikpunt op het schoolplein is.
Inmiddels is Tom volwassen geworden en heeft hij zijn eerste baan. Als daar iets onverwachts gebeurt, vliegt de angst Tom naar de keel. Er is vast iets mis met mij denkt Tom, ik doe het vast niet goed en ik loop risico op ontslag. Tom ervaart zijn hoogsensitiviteit als grote last. Door Toms structurele afwijzing in zijn jeugd staat zijn alarmsysteem op scherp om elke vorm van afwijzing te detecteren. Tom voelt zich met de dag vermoeider worden. Hij weet niet meer hoe hij staande moet blijven.
Als hoogsensitief persoon heb je een intense denkwereld en sterke zelfreflectie. Dit is een mooie en krachtige kwaliteit. Doorat je veel en intens analyseert, interpreteert en integreert, werkt je brein op de hoogste versnelling. Als het ware komen bij elk onderwerp of situatie alle mogelijkheden en risico’s voorbij en blijf je nog lang nadenken of je echt wel het juiste hebt gedaan of gezegd. De valkuil van die grondige aanpak, intense verwerking en reflectie is dat je nog meer kans hebt om oververmoeid te raken. Dit kan zelfs leiden tot een burn-out.
Door continue alert te zijn op mogelijke afwijzing en angst, ontwikkelen de hersenen een destructief patroon. Je loopt het risico dat je de informatie op jezelf gaat betrekken, ook al is dat helemaal niet nodig.
In de theorie van Gray (1981) zijn verschillen op het vlak van sensitiviteit voor beloning en straf vastgesteld. Elke nieuwe en onvertrouwde situatie roept een verhoogde waakzaamheid op. Ook niet-hoogsensitieve mensen ervaren dit verschijnsel.
Wanneer mensen door jeugdtrauma’s extra gevoelig zijn voor beloning of afwijzing, reageren ze hierop met een verhoogde waakzaamheid (dat is een risico voor rejection sensitivity). Deze voortdurende waakzaamheid heeft ook een kostprijs in de vorm van energieverlies. Vandaar dat hoogsensitieve mensen sneller klachten ervaren en melden dan niet- hoogsensitieve mensen.
Het kan zelfs zijn dat je, wanneer je enorm gevoelig bent voor afwijzing, je deze afwijzing bewust opzoekt omdat je hersenen een Pavlov-reactie creëren. Onbewust zoeken hersenen naar de vervulling van de Pavlovreactie en naar mogelijkheden voor afwijzing.
Deze gevoelens, gedachten en gedrag worden in de hersenen opgeslagen, en wanneer er weer een trigger komt slaan je gedachten op hol en pas jij je gedrag aan op de oude vertrouwde situatie (ook al voelt deze nog zo ellendig). Je gedachten hebben een krachtige taal en bevestigen wat jij voelt: ‘je bent niets waard, je doet het fout, je afwijzingsgevoeligheid gaat nooit meer over’. Deze gedachten ga je internaliseren en je gelooft dat jij bent wat je gedachten je vertellen.
M. Kruijsen benoemt in HSP Magazine het afhankelijk worden van goedkeuring van anderen.
Doordat jij jezelf weinig waard vindt ga je op zoek naar rolmodellen. Je volgt hen in alles wat ze doen en wordt afhankelijk van goedkeuring en waardering. Wanneer je geen complimenten krijgt ga je nog harder aan het werk omdat je denkt dat het aan jou ligt, dat de ander je niet ziet.
Als je vertrouwen hebt in je eigen, unieke identiteit en visie, durf je op je eigen bevindingen te vertrouwen en een stap voorwaarts te zetten.
Hoe beleef jij jezelf? Neem jij jezelf heel serieus? Met positieve en negatieve gedachten? Ervaar je dat je spontaan, leuk, of juist niet goed genoeg bent. Door te werken met de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) leer je te zien dat je gedachten je enorm in hun ban kunnen houden.
Doordat ik werk met de polyvagaaltheorie waar ik veel leerde over het omgaan met stress, angst, hechtingsproblematiek en trauma en hun relatie met hoogbegaafdheid, kunnen we samen de koppeling maken tussen wat er vroeger is gebeurd en waar je nu mee kampt. Ik ben geen traumatherapeut die met ernstig kindtrauma, zoals seksueel misbruik of ernstige mishandeling werkt. Maar met gestapelde ontwikkeltrauma’s i.c.m. of t.g.v. hoogbegaafdheid kan ik wel werken.
Door een coachtraject met ACT en de polyvagaaltherapie leer je dat, op het moment dat je merkt dat iemand iets tegen je zegt en je voelt het als heel dichtbij, hoe jij daarmee om kunt gaan zodat je jouw eigen grenzen niet overschrijdt.
Je leert te begrijpen wat de rol van de opmerking is en je kunt gaan bedenken: “waar zit die opmerking nu: dicht bij mij of op afstand en kan ik er naar kijken”.
Coaching met ACT en de polyvagaaltherapie helpt je om met meer zelfcompassie, te ervaren wat stress en trauma met je doet en je leert daadwerkelijk te doorvoelen en tegelijkertijd ook afstand te nemen van dingen die heel dichtbij komen en pijnlijk voelen. Je gaat je waarden ontdekken en er contact mee maken. Het gaat over erkenning en wat wil jij met je leven.
Laten we eens kennismaken om te zien hoe ik je kan helpen de bevestiging uit jezelf te halen.
Lees in het blog over afwijzingsgevoeligheid over het niet kunnen ontvangen van complimenten en hoe je meer zelfvertrouwen kunt ontwikkelen.
Aron, E. N., Aron, A., & Davies, K. M. (2005). Adult shyness: The interaction of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment. Personality and Social Psychology Bulletin, 31(2), 181–197. https://doi.org/10.1177/0146167204271419
Gray, J.A. (1981). ‘A critique of Eysenck’s theory of personality’, in: A model for personality, pp. 246-276. New York: Springer.
Kruijsen, M. (2022). Ben je gevoelig voor afwijzing als HSP? Lees meer over rejection sensitivity. HSP Magazine, 16–19.
Levy, S.R., Ayduk, O. & Downey, G. (2001). ‘The Role of Rejection Sensitivity in People’s Relationships with Significant’, in: Interpersonal rejection, 251.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.