Bij hoogbegaafde volwassenen kom ik vaak beelddenken tegen. Niet iedereen is zich bewust dat dit een element van hun persoonlijk en professioneel functioneren kan zijn. Beelddenkers denken niet primair in woorden, maar in beelden, gebeurtenissen, concepten en patronen. Deze manier van informatieverwerking heeft een grote strategische waarde binnen organisaties, mits het wordt herkend en goed gefaciliteerd.
In dit blog lees je:
In mei 2025 plaatste ik dit blog op LinkedIn. Er kwam een stroom reacties los. De een zet vragen bij het bestaan van beelddenken, een ander ziet het als leerstrategie, weer iemand anders denkt aan ontwikkeltrauma, taalprobleem, asynchrone ontwikkeling of zelfs als theorie van de transformatief-generatieve grammatica. Ook kreeg ik veel waardevolle literatuurtips aangereikt. Deze heb ik onderaan bij de bronvermelding toegevoegd.
Wat mij duidelijk werd is dat in de wetenschap het Nederlandse woord beelddenken omstreden is. Want in internationale onderzoeken naar visual-spatial information processing wordt beelddenken niet zo genoemd. Officieel spreekt men dan over de visueel-ruimtelijke en verbaal-volgorderlijke informatieverwerking van mensen.
Kitty van Keulen, specialist hoogbegaafdheid en ontwikkelingsvoorsprong gaf een mooie aanvulling n.a.v. alle info uit de tekst op het LinkedInbericht en uit observaties en gesprekken met anderen. Zij stelt: “Alles is in relatie en verhouding”.
De reacties riepen verschillende gevoelens bij me op. Waar ik me eerst te kort door de bocht en onvoldoende ingelezen voelde gaan en ik aan mezelf begon te twijfelen, draaide dit later om naar mildheid naar mezelf. Er is wereldwijd wél veel onderzoek gedaan naar beelddenken, alleen ik had dit niet in beeld. Ook in de RITHA/ECHA opleiding tot Specialist hoogbegaafdheid, is beelddenken minimaal aan de orde gekomen.
Ik was me onvoldoende bewust dat beelddenken vaak vanuit een onderwijskundige visie en leerstrategieën belicht wordt, terwijl ik het vanuit de fysieke kant benaderde. Wat mij ook opvalt is dat iedereen verschillende taal gebruikt om eenzelfde fenomeen te verwoorden. En dat brengt met bij de reden van mijn blog: Mensen bewust maken dat het fenomeen beelddenken bestaat en dat ze zich niet dom, anders of fout hoeven te voelen omdat ze niet altijd woorden aan hun beelden kunnen geven.
Ik ben blij dat ik met Acceptance and Commitment Therapy (ACT) strategieën heb om met de negatieve gedachten over mezelf en mijn zelfbeeld om te gaan en mijn dagen hierdoor niet negatief te laten beïnvloeden. Zelfreflectie is nodig, maar piekeren is onnodig. Ik werd me weer bewust dat de uitspraak van Socrates die tijdens de leergang filosofie bij mij bleef resoneren nog steeds een uitgangspunt van mijn leven en uitingen is. Mijn leerpunt hieruit is: ik schrijf voortaan minder over onderwijsgerelateerde thema’s en meer over waar ik opleidingen in heb gevolgd. Denk aan: (chronische) stresspreventie en behandeling, bedrijfskundige en managementthema’s en buitenpsychologie. Dit alles in relatie tot hoogbegaafdheid.
Hoe meer ik weet, hoe meer ik leer wat ik niet weet, en zelfs dat weet ik niet zeker.
Socrates
Beelddenken is een mentaal proces dat invloed heeft op hoe iemand zijn wereld ervaart en hanteert. De informatie komt voornamelijk via beelden, gebeurtenissen, associaties en patronen gelijktijdig binnen. Het wordt in beelden verwerkt in plaats van via taal en lineaire logica. Beelddenkers moeten het beeld in hun hoofd compleet zien te krijgen. Dit niet-lineaire denksysteem stelt mensen in staat om complexe verbanden razendsnel te overzien.
Bij hoogbegaafde volwassenen komt beelddenken vaak voor in combinatie met een sterke intuïtie, conceptueel inzicht en creatief vermogen. Ze denken “ruimtelijk en associatief” waardoor ze snel het geheel zien en een oplossing bedenken die anderen (nog) niet ziet. Ze denken en leren niet stap voor stap en in een logische volgorde maar op begrip.
Als ze iets nieuws horen of zien gaan hun hersenen als vanzelf op zoek naar associaties uit het verleden: “wat weet ik hier al van, waar hoort het bij”. Hun gevoel is belangrijk en ze willen graag weten ‘waarom’ ze iets moeten doen.
Omdat ze in beelden denken zien ze al voor zich hoe iets moet worden zodat ze ook precies zien wat er niet goed is. En dat kan een valkuil zijn want de beelddenker denkt dat iedereen zo denkt zoals hij en verwacht van de ander dat deze zijn associaties kan volgen. Tegelijkertijd is het voor een beelddenker heel ingewikkeld om onder woorden te brengen hoe zijn denkwereld werkt.
Veel beelddenkers hebben wat meer tijd nodig voor het denkproces dan taaldenkers. Ze kunnen oplossingen voor ingewikkelde vraagstukken niet onder tijdsdruk bedenken. Ze hebben tijd nodig om even afstand van de situatie te nemen, te observeren en associëren om zo een oplossing te creeëren.
De term beelddenken is afkomstig van de Haagse logopediste Maria J. Krabbe. In de jaren ’30 van de vorige eeuw kwam zij met de theorie dat mensen in beelden kunnen denken in plaats van in taal (begripsdenken). Nel Ojemann, onderzoeker, pedagoog en psycholoog zette haar werk voort en verspreidde het erfgoed beelddenken met vele publicaties op haar naam. Hier lees je meer over beelddenken in historisch perspectief. Nel ontwikkelde een non-verbale onderzoeksmethode waarmee je beelddenkende leerlingen kan signaleren. Dit heet het Wereldspel. Via deze link lees je daar meer over.
Marion van de Coolwijk zet als oud-student van Ojemann het gedachtegoed beelddenken voort. Marion is voorzitter Werkgroep Onderwijs van de SBN. Met haar eigen Instituut Kind in Beeld geeft zij met een team (ook internationaal) de opleiding rondom het signaleren van beeld- en/of taaldenken en cognitie (hoogbegaafdheid) capaciteiten, met behulp van het officiële Ojemann Wereldspel.
In samenwerking met de Radboud Universiteit vindt onderzoek plaats naar het signaleren van begaafdheid met behulp van het Wereldspel.
Het is pas sinds kort dat ik snap hóe mijn brein werkt en sinds die tijd forceer ik mezelf niet langer om ‘normaal’ te denken. Ik geef ruimte aan mijn visuele denkkracht, neem tijd om te landen en zoek ‘bewuste vertalers’ in mijn omgeving. Mensen die begrijpen dat mijn manier van denken anders is en de vertaalslag kunnen maken.
Als beelddenker werkt mijn brein anders. Strategisch denken is voor mij het vormen van een totaalbeeld, ik zie letterlijk een plaatje, een beeld van de samenhang, de lange lijnen en de toekomstscenario’s. Maar mijn uitdaging is vaak: hoe neem ik anderen mee in wat ik zie, zonder dat ik me afsluit of te veel in de overdrive ga? Daar helpen die ‘bewuste vertalers’ bij. Inmiddels heb ik ook geleerd hoe ik zelf de vertaalslag naar anderen kan maken, want die ‘bewuste vertalers’ zijn er niet altijd bij als ik de mismatch in de communicatie en verbinding ervaar.
In de praktijk gaat dat zo: Ik zit in een overleg en de anderen praten in logische stapjes, lijn voor lijn. Terwijl zij woorden gebruiken, zie ik het hele plaatje al voor me: als een soort hologram dat zich ontvouwt in mijn hoofd. Niet als losse stukjes informatie, maar als een compleet systeem met verbanden, patronen, risico’s en kansen. Ik hoef niets uit te rekenen of te analyseren, ik zie de verbanden weet weet gewoon of iets wel of niet klopt.
En dan komt het. Terwijl ik in mijn hoofd al tien stappen verder ben, struikel ik over de eerste zin die ik probeer te zeggen. De beelden zijn niet in woorden te vatten en mijn gedachten zijn te snel voor mijn woorden. De anderen kijken me soms aan alsof ik onsamenhangend ben, of juist ‘te abstract’. Ik voel me dan dommer, terwijl ik weet dat ik iets zie wat zij nog niet zien.
Op zo’n moment sta ik op en loop naar de flap-over want inmiddels heb ik geleerd om mijn ‘zien’ niet direct te delen, maar het eerst te vertalen. Ik neem de anderen mee en teken metaforen, beelden of een model. Dit helpt me om de vertaalslag te maken. De vertaalslag voor mezelf -> van beelden naar woorden en de vertaalslag voor anderen. Op deze manier neem ik ze mee in mijn denkproces. En dat ik ook mijn tip voor jou: maak je beelden visueel. Pas als ik iets visualiseer, komt de rust in mijn hoofd en kan ik de vertaalslag maken. Het helpt mij én anderen. Zo wordt het helder voor iedereen!
Dabrowski, een Poolse psychiater die een zeer interessante theorie over persoonlijkheidsontwikkeling schreef, noemt gevoeligheden: ‘overprikkelbaarheden of overexcitabilties. In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid schrijf ik hier uitgebreid over. In het kader van beelddenken neem ik hier een ingekorte tekst (cursief) over uit mijn boek.
We zien bij mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid vaak drie van de vijf overprikkelbaarheden. Dit merk je doordat ze:
Als je een groot voorstellingsvermogen hebt ervaar je dagelijks plezier. Je kan je verbeelding al aan het begin van de dag aanzetten door ’s morgens tien minuten in een schriftje je intenties voor de dag neer te schrijven en jezelf de vraag te stellen: wat wil ik vandaag doen? Dan kunnen er de mooiste dingen ontstaan.
Mensen met een rijke verbeeldingskracht maken graag gebruik van metaforen en soms dramatische beelden. Ik ken mensen die altijd beelden en geluiden met zich meedragen in hun hoofd. Ze hebben een levendige fantasie, en misschien herken je wel dat je in je kinderjaren denkbeeldige vriendjes had.
Kinderen met een groot voorstellingsvermogen worden door hun creatieve capriolen vaak de ‘clowns’ van de klas genoemd. Niet zelden kom ik volwassenen tegen met eenzelfde soort fantasierijke ideeën.
Sommige mensen met een verbeeldende overprikkelbaarheid kunnen ook enorm dagdromen. Zelfs zo erg dat het onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid verdwijnt. Bij sommigen leidt dit tot obsessief piekeren en het blijven analyseren van oorzaken en gevolgen. En dat kan weer zorgen voor faalangst en uitstelgedrag. Ze kunnen zich namelijk enorm zorgen maken over alle manieren waarop dingen in de toekomst fout kunnen gaan. Diep vanbinnen weten ze wel dat het hun eigen gedachten zijn, maar ze hebben grote moeite om ze uit te schakelen. De Acceptance and Commitment Therapy (ACT) geeft handvatten om vanuit een objectief perspectief hiermee om te gaan.
Fotocredits: Larinda Bok, Quote uit “Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid”
Er is veel verschil hoe hoogbegaafden denken. Er zijn hoogbegaafden die in beelden denken, die in taal denken en hoogbegaafden die in zowel beelden als in taal denken. Waar ik eerder dacht dat er betrekkelijk weinig (Nederlands) wetenschappelijk onderzoek naar deze begrippen is gedaan, kwam ik door de reacties op LinkedIn op veel meer wetenschappelijke bronnen. In internationale onderzoeken naar visual-spatial information processing wordt beelddenken niet zo genoemd, dat draagt eraan bij dat het fenomeen beelddenken omstreden is. Het Instituut Kind in Beeld heeft een rijke literatuurlijst.
Volgens dr. Linda Kreger Silverman (2002) zijn visueel-ruimtelijke denkers vaak hoogbegaafd en beschikken ze over een brein dat informatie verwerkt in netwerken in plaats van lineaire volgordes. Beelddenken is echter geen kenmerk van hoogbegaafdheid.
Onderaan bij de bronvermelding vind je de bronnen die ik zelf gebruikte en die ik aangereikt kreeg.
Voor organisaties en teams zijn beelddenkers een unieke meerwaarde. De volgende punten werken hieraan mee. Beelddenkers denken associatief en overzien meer het geheel van de dingen. Ze leggen verbanden en voegen eigen ervaring en kennis toe.
Op de werkvloer zorgt beelddenken soms voor communicatieproblemen omdat beelddenkers net niet dat ene woord weten of te snel gaan. Het is voor hen de kunst om te leren hoe ze hun woorden afstemmen op de denksnelheid van hun talige collega’s. Echter, zonder bewustzijn en juiste begeleiding kunnen de volgende knelpunten ontstaan:
Fotocredits: Johnhain Pixabay
Beelddenkers onder hoogbegaafde volwassenen zijn cruciale strategen, creatieve visionairs en systeemdenkers. Hun bijdrage aan innovatie, samenwerking en toekomstbestendigheid is, mits ze zichzelf begrijpen en door anderen begrepen worden, onmisbaar!
Hun manier van denken brengt creativiteit, vernieuwing en samenhang. Dit zijn kwaliteiten die vaak buiten de kaders van gangbare denksystemen vallen, maar juist van grote strategische betekenis zijn. Wanneer organisaties deze unieke talenten herkennen én benutten, ontstaat er ruimte voor duurzame groei en synergetische samenwerking. Organisaties worden daardoor niet alleen slimmer, maar ook menselijker en veerkrachtiger.
In 2021 sprak ik met Natsaja Esmeijer. Zij begeleidt beelddenkende kinderen en is trainer voor onderwijsprofessionals. In deze video deelt zij inzichten over hoe zij in de praktijk ziet hoe beelddenken werkt. Zij geeft tips wat helpend kan zijn om goed te functioneren binnen een talige omgeving, en hoe je beelddenken bij kinderen kunt herkennen.
Arnheim, R. (1969). Visual Thinking. University Of California Press.
Instituut Kind in Beeld. (z.d.). Over beelddenken. Retrieved May 7, 2025, from https://www.kindinbeeld.nl/beelddenken/#Geschiedenis
McKim, R. H. (1980). Experiences in Visual Thinking. Brooks/Cole.
Silverman, L. K. (2000). Identifying visual-spatial and auditory-sequential learners: A validation study. Scottsdale, AZ: Gifted Psychology Press.
Silverman, L. K. (2003). The visual-spatial learner: An introduction. Soundview School Dolphin News, 6-7.
Silverman, L. K. (2002). Upside-Down Brilliance: The Visual-Spatial Learner. DeLeon Publishing, Inc.
Suijkerbuijk, A. M., Jonker, H., Van den Bos, K. P., & Kroesbergen, E. H. (z.d.). Beelddenken: Een onderzoek naar visuele en verbale denkvoorkeuren en vaardigheden bij leerlingen van groep 6 en 7.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.