Ieder mens komt in zijn leven in aanraking met thema’s die bepalen hoe je je ontwikkelt en wie je bent of zou willen zijn. Denk aan bijvoorbeeld omgaan met successen, rouw en aansluiting vinden.
De mate van intensiteit waarmee mensen deze ervaringen beleven, verschilt echter per persoon. Met name hoogbegaafde mensen kunnen, door hun hogere bewustzijn de emoties die met deze ervaringen gepaard gaan zeer intens beleven (Houkema, 2020; Silverman, 2013; Webb, Daniels & Piechowski, 2008).
Via LinkedIn kreeg ik een vraag van iemand wiens partner drie maanden geleden is overleden. Deze persoon is nu totaal opgebrand.
De vraag was; “ik herken me in de persoonskenmerken van hoogbegaafdheid en jouw artikelen. Heb je een artikel over hoogbegaafdheid en rouw?”
In wereldwijde bibliotheken en verschillende boeken kan ik weinig informatie vinden over hoogbegaafdheid en rouw. Daarom maak ik, vanuit mijn verpleegkundige achtergrond, kennis over palliatieve zorg, geriatrie, hoogbegaafdheid, (chronische) stress en psychologie, in dit artikel de koppeling tussen hoogbegaafdheid en rouw. Waar mogelijk vermeld ik de bronnen waar ik de informatie vond.
Ik hoop hier veel mensen mee te inspireren en inzicht te geven hoe een en ander werkt, specifiek bij volwassenen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Naar aanleiding van mijn literatuuronderzoek schreef ik ook een blog over hoogsensitiviteit (HSP) en rouw.
Het Delphi-model Hoogbegaafdheid (Kooijman- van Thiel, 2008) geeft in begrijpelijke taal de complexiteit van hoogbegaafdheid weer. Ik werk graag met dit consensusmodel. Het Delphi-model Hoogbegaafdheid beschrijft hoogbegaafdheid als volgt.
Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens. Intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.
Delphi-model Hoogbegaafdheid (Kooijman- van Thiel, 2008)
Ik licht er twee elementen uit: intensiteit en rijkgeschakeerdheid.
Wanneer je overal té voor zet, dan begrijp je wat bedoeld wordt met intens. Alle knoppen staan bij hoogbegaafde mensen op tien en uitzetten is lastig.
Het intense heeft vooral betrekking op voelen, denken en willen. Een hoogbegaafde rouwende voelt intens veel en is sterk in metacognitief denken, wat de kans op piekeren en in cirkels blijven denken vergroot. Tegelijkertijd is dat sterke metacognitieve vermogen een kracht om boven de intense situatie uit te stijgen. Terug te kijken en te voelen, het hier en nu te beschouwen én op de toekomst te anticiperen. Maar weinig mensen kunnen dit matrixdenken begrijpen. Dit kan voor pijnlijke opmerkingen zorgen. Ik hoop dat je dit vanuit het perspectief van de ander kan zien (die weet niet beter en ziet niet wat jij allemaal ziet en voelt).
Kooijman- van Thiel (2008) omschrijft een rijkgeschakeerde emotionele binnenwereld als dat er zeer veel emoties rondgaan in hoogbegaafde mensen. Soms zelfs zoveel dat zij zich ervoor af moeten sluiten. Dit kan op anderen kil en koel overkomen. Maar blijf dichtbij jezelf, je hebt dit nu echt even nodig.
Maud Kooijman schrijft: ‘de emoties zijn heel genuanceerd en kleurrijk en onderling sterk verweven’.
Juist deze complexiteit van emoties speelt mee bij de beleving van rouw en het nooit eindigende rouwproces.
Over hoogbegaafdheid en rouw is niet veel wetenschappelijke literatuur geschreven.
Webb et al. (2016) schrijft dat het moeilijk is je te verzoenen en om te gaan met de complexe realiteit van scheiding, dood, armoede en oorlog. Dit geldt zelfs voor de meest volgroeide en ontwikkelde volwassene.
Webb et al. refereren aan hoogbegaafde kinderen, die zich veel van wreedheden op tv aantrekken. Zo zijn hoogbegaafde kinderen ook vaak bezorgd om de dood. Dit kan zich richten op kwetsbaarheid van insecten of het niet eten van vlees. Wat resulteert in gedragingen zoals vegetarisch worden of heel voorzichtig zijn als je buiten rondloopt.
Het vermogen om problemen die betrekking hebben op het bestaan te overdenken, is inherent aan hoogbegaafdheid (Webb. 2013). Hier schreef ik hiervoor al over: de sterke metacognitie. Hoogbegaafde kinderen ontwikkelen al op jonge leeftijd het vermogen tot metacognitie (het nadenken over hun denken) (Schwanenflugel, 1997).
In sommige gevallen zelfs voordat ze de emotionele strategieën en ervaring hebben opgedaan om er goed mee om te kunnen gaan.
Mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid zijn in staat om problemen op een wereldwijde schaal te bekijken, evenals de gevolgen ervan. En wanneer hun metacognitie samengaat met hun gevoeligheid en intensiteit, kan dit gemakkelijk leiden tot gevoelens van vervreemding van de wereld.
Wat voor hoogbegaafde kinderen geldt in relatie tot existentiële thema’s zoals dood, verdriet en rouw, kom ik ook bij hoogbegaafde volwassene tegen in mijn praktijk. Rouw, afscheid en overlijden geeft een reëel risico op een existentiële depressie.
In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid en het addendum met de verdiepende achtergrond diep ik het thema existentiële depressie verder uit.
Rouw activeert de geschiedenis van verliezen die mensen eerder geleden hebben, soms al in hun kindertijd. Hoe dit afscheid is verlopen, bepaalt hoe nu afscheid wordt genomen. Dat varieert van intens heftig, onmerkbaar of chronisch rouwend.
Omdat er niet veel over rouw en hoogbegaafdheid is geschreven, ben ik de boeken en wereldwijde bibliotheken ingedoken en beschrijf ik hieronder een aantal onderwerpen rond rouw die op elke rouwende van toepassing kan zijn. Dus niet alleen voor hoogbegaafde mensen.
Ik pretendeer hiermee niet volledig te zijn, het is mijn inziens, een selectie van de belangrijkste elementen van rouw.
Erich Lindemann, een Duits- Amerikaanse psychiater onderzocht fysiologische effecten van rouw. In zijn publicatie beschrijft Lindemann (1963) de meest opvallende kenmerken:
Ik ben een voorstander van, en werk vanuit een holistische visie en benadering. Deze gaat uit van het principe dat alles met elkaar is verbonden. Je bent een eenheid: fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel.
Als we een emotionele ervaring via ons brein binnenkrijgen kan die ervaring ook naar ons lichaam worden gestuurd.
Er is echter verschil tussen hoe men iets voelt en ervaart en de aanwezigheid van concrete lichamelijke klachten. Onderstaande voorbeelden maken dat duidelijk.
Maar als het echt donker is, helpen goedbedoelde woorden, warme knuffels of bemoedigend bedoelde kaartjes je er niet uit. Ook – of zelfs – met bijbelteksten kun je dan misschien helemaal niets
In mijn verpleegkundige loopbaan heb ik veel rouw en verdriet gezien. Ik herinner mij echtgenoten die van het ene moment kerngezond, binnen een week na het overlijden van hun partner terminaal werden en in korte tijd overleden.
In mijn naaste familiekring kreeg iemand na het plotselinge overlijden van haar partner, door de schrik en het trauma van reanimatie en overlijden, een hartinfarct.
Mostofsky et al. (2011) concludeerden in hun onderzoek naar de kans op een hartinfarct na het overlijden van een geliefd persoon in iemands leven, dat mensen die hun geliefde zijn verloren, de eerste 24 uur, 21 keer meer kans hebben op een hartinfarct. Dit wetende roep ik je op goed voor jezelf te zorgen, hoe moeilijk dit ook in die eerste drukke dagen is, maar ook op langere termijn, als het stiller wordt en het gemis nog dieper knaagt. Vraag hulp! Je hoeft niet alles alleen te doen. Mensen weten soms niet wat ze met de situatie aanmoeten, maar willen wel helpen. Voor veel mensen is de dood en rouw een moeilijk onderwerp. Als jij hen dat vraagt om iets voor jou te doen zijn ze vaak enorm blij dat ze daadwerkelijk kunnen helpen. Dus: schroom niet!
Rosnick et al. (2020) deed een steekproefonderzoek naar het effect van rouwverwerking op het cognitief functioneren van oudere volwassenen. Zij hadden meer moeite met onthouden dan niet rouwenden van dezelfde leeftijd. Dit duurde tot wel een half jaar na het overlijden. Vanuit de stresswetenschap is dit heel verklaarbaar. De intensiteit van de rouw op een verfijnd vormgegeven en prikkelgevoelig neurologisch systeem is zeer impactvol. De neuronen en zenuwcellen krijgen het flink te verduren waardoor ze krimpen. Dit zorgt voor cognitieve problemen zoals moeite met plannen, overzicht houden en vergeetachtigheid. Neem daarom ook je rust.
Gewoonlijk worden zintuiglijke indrukken die door de dag heen opgedaan worden, als je slaapt verwerkt en in het brein opgeslagen. Bij rouwenden werkt dat anders.
Het werkgeheugen kan minder opslaan doordat de heftige gevoelens, gedachten en emoties vastgehouden worden. Onthouden en concentreren kost hierdoor ook meer energie.
Een lichaam in stress is alert en spant de spieren aan om zich te kunnen verweren. Wanneer er, zoals bij rouw, sprake is van chronische stress, kunnen de spieren zich niet meer ontspannen. Spierspanning wordt spierpijn. En de vicieuze cirkel is rond. Het stresssysteem staat aan en heeft moeite om zich te ontspannen.
De rouw heeft tijd nodig om die uitingen te verminderen. Met dat de rouw minder heftig wordt, vermindert ook de spierpijn.
Wanneer de rouw te groot is, te veel wordt en het leven onoverzichtelijk wordt is het essentieel om deskundige hulp te zoeken.
Voor hoogbegaafde volwassenen kan passende hulp vinden extra lastig zijn, omdat er niet veel rouwbegeleiders zijn die met hoogbegaafde volwassenen samenwerken. Een hoogbegaafde volwassene heeft toch net even een andere begeleiding en begrip nodig dan de gemiddelde mens.
Aandacht voor de intensiteit van voelen, het metacognitieve denken, existentiële overwegingen, het complexe denken en meer, vragen specifieke deskundigheid.
Ondanks mijn opleiding als verpleegkundige en scholing en ervaring in de geriatrie, palliatieve zorg en hoogbegaafdheid en stress, ben niet de juiste persoon voor intensieve rouwbegeleiding voor hoogbegaafde volwassenen. Ik kan je helaas ook geen andere naam geven.
Wanneer je je leven vorm wil gaan geven volgens jouw eigen waarden, wanneer je de draad weer op wil pakken en de Acceptance and Commitment Training (ACT) jou aanspreekt ben ik wél de juiste persoon die jou kan leren ruimte te geven aan jouw pijn en verdriet. ACT helpt bij erkenning en laat je ervaren dat je niet hoeft te vluchten voor je pijn en samen ontdekken we wat je kan doen om steunend en begripvol te zijn voor jezelf in deze moeilijke tijd.
Kijk op de website van het kwaliteitsregister hoogbegaafdheid. Daar vind je psychologen die ervaring hebben met hulpverlening aan hoogbegaafde volwassenen.
Na een overlijden met of zonder zorgverlof, roept ook vaak weer het werk. Er is tijd voor reïntegratie, maar op het moment van schrijven is er wettelijk niets geregeld voor rouwverlof.
Bovenstaande laat zien dat hoogbegaafde medewerkers de dood van een geliefde intenser beleven dan niet hoogbegaafde medewerkers. Het vraagt zorgvuldige afstemming tussen de leidinggevende, medewerker, HR, eventueel de bedrijfsarts om maatwerk aan te bieden voor rouwende hoogbegaafde medewerkers.
De fundamentele basiselementen liggen omver. Kinderen vragen de aandacht en rouwbegeleiding, het huishouden moet doorgaan en alle organisatorische zaken na een overlijden moeten ook gebeuren.
Een verlies zet je met beide benen op de grond. Je gaat nadenken over wat essentieel in je leven is.
Wanneer je op het punt staat te gaan ontdekken wat je na intens ingrijpende ervaringen met je leven wilt, denk ik graag met je mee in betekenisvinding.
Mijn meerwaarde zit in een gedegen wetenschappelijke aanpak en mijn ervaring in de palliatieve zorg, stresswetenschap, psychiatrie en geriatrie. Bovendien ben ik ervaringsdeskundige in plotselinge onverwachte overlijdens. Ik ken de pijn van het niet afscheid kunnen nemen. En naast mijn kennis over stress en hoogbegaafdheid is mijn aanpak waardengebaseerd.
Want de intense gebeurtenissen zoals het overlijden van een geliefde, een vroeggeboorte of het verlies van werk, doen je stilstaan bij wat nu echt van waarde is in je leven.
Wanneer je op zoek wilt naar de waarden in je leven en wilt weten welke talenten jij hebt, ben je ook van harte welkom om een kennismakingsafspraak te maken.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.