Helpt ACT bij de unieke uitdagingen en problemen van hoogbegaafdheid? Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar dit onderwerp gedaan. Maar in de praktijk hoor ik regelmatig dat mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid ‘fan’ van ACT zijn geworden. Wat maakt dat ACT goed werkt bij mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid? Je leest het in dit blog.
Hoogbegaafde mensen hebben vaak een intensieve innerlijke belevingswereld, hoge verwachtingen van zichzelf en kunnen worstelen met perfectionisme, emotionele gevoeligheid en het vinden van betekenis in het leven.
In dit blog bespreek ik hoe de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) een effectieve benadering kan zijn voor hoogbegaafde mensen. We verkennen de kernprocessen en technieken van ACT. En je leest een toelichting van de voordelen ervan voor hoogbegaafde mensen.
Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een vorm van gedragstherapie die gericht is op het vergroten van psychologische flexibiliteit. Daarmee bedoelen we iemands psychologische veerkracht.
Het doel van ACT is om mensen te helpen zich te richten op wat echt belangrijk is in hun leven (waarden). En ze leren ook acties te ondernemen die in lijn zijn met die waarden, zelfs als ze moeilijke gedachten en emoties ervaren.
ACT combineert aandachtig leven, acceptatie en gedragsveranderingstechnieken om mensen te helpen een rijk en betekenisvol leven te leiden.
Psycholoog Ana Bloemraad deed in 2021 in een pilotstudie onderzoek naar ACT en hoogbegaafdheid. Zij onderzocht of hoogbegaafde volwassenen met werkgerelateerde problemen, geholpen konden worden met Acceptance and Commitment Therapie. In het voorjaar van 2022 mocht ik voor mijn studie Specialist Hoogbegaafdheid aan de Radboud Universiteit, deze ervaren psycholoog interviewen over ACT en hoogbegaafdheid. Zij vertelde in het interview dat aan haar onderzoek tien hoogbegaafden deelnamen en dat er voldoende positieve resultaten zijn om verder onderzoek te rechtvaardigen.
De conclusie in de pilotstudie van psycholoog Bloemraad is dat ACT als methodiek aanbevolen kan worden voor hoogbegaafden. De psychologische flexibiliteit is bij alle deelnemers significant toegenomen. Met toename van psychologische flexibiliteit bedoelen we dat het vermogen om flexibel om te gaan met de problemen die iemand tegenkomt, sterker is geworden en dat ze hun acties beter kunnen afstemmen op hun waarden.
100% van de deelnemers aan het onderzoek is tevreden met het traject dat ze volgden. De bereikte resultaten hadden een toegevoegde waarde voor hun werk. En dat waren nu precies de selectiecriteria van het onderzoek: ‘hoogbegaafde mensen met werkgerelateerde problematiek’.
Omdat ik bij hoogbegaafde volwassenen vaak met ACT werk heb, zie ik verschillende voordelen en verbanden die er aan bijdragen dat ACT succesvol voor hoogbegaafden is. Ik schreef er een boek over. Een boek met diepgaande kennis over hoogbegaafdheid en de impact op identiteitsontwikkeling en praktische handvatten en werkvormen vanuit ACT.
Hieronder lees je zes redenen waarom ACT bij mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid werkt.
Hoogbegaafde volwassenen zijn vaak autonoom. Zij hebben veelal autotherapie gedaan waardoor zij al veel verschillende psychologische methodieken kennen. Zij prikken feilloos door verschillende therapieën heen. Het voelt voor hen als het toepassen van een trucje. Bij ACT is dat anders. Je moet zelf aan de slag met je eigen overtuigingen, zelfbeeld en waarden. Die eigen regie waarderen mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid kunnen zeer snel verbanden leggen. Zij zien moeiteloos de verbindingen tussen gebeurtenissen, situaties en bepaalde zaken. Dit kan leiden tot zwart-wit denken en uit verbinding met anderen raken. ACT helpt om deze processen te analyseren en geeft praktische handvatten hoe hiermee om te gaan. Dit vraagt van de coach dat deze, naar kennis en ervaring met ACT, ook kennis van hoogbegaafdheid heeft.
Wanneer je executieve functies minder ontwikkeld zijn, kan het zijn dat je moeite hebt met het volgen van therapie. Duidelijke uitleg waarom je iets moet doen en goede begeleiding door iemand die daarvoor geleerd heeft, is in deze situatie van groot belang om je te helpen op een adequate manier de therapie te volgen.
Hoogbegaafde mensen kunnen vaak intensere emoties ervaren en worstelen soms met het reguleren ervan. ACT leert hen vaardigheden om hun emoties beter te begrijpen, te accepteren en te reguleren, zodat ze meer emotionele flexibiliteit kunnen ervaren.
Perfectionisme is geen kenmerk van hoogbegaafdheid. Maar hoogbegaafde mensen hebben vaak hoge verwachtingen van zichzelf, wat kan leiden tot perfectionisme en faalangst. ACT moedigt aan tot acceptatie van imperfecties en het omarmen van waardevolle acties, zelfs als ze niet perfect zijn. Dit helpt hoogbegaafden om los te komen van perfectionisme en zich meer te richten op persoonlijke groei en betekenisvolle doelen.
ACT integreert technieken om aandachtig te leven bij het helpen van hoogbegaafden. Hierdoor worden ze zich meer bewust van hun gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen. Door meer zelfbewustzijn te ontwikkelen, kunnen zij beter omgaan met overweldigende gedachten en hun aandacht richten op wat belangrijk is.
Hoogbegaafde mensen hebben vaak een diepe behoefte aan betekenis en zingeving in hun leven. ACT helpt hen te ontdekken wat echt belangrijk voor hen is en moedigt hen aan om acties te ondernemen die in lijn zijn met hun persoonlijke waarden. Dit draagt bij aan een gevoel van betekenis en vervulling.
In de dagelijkse praktijk zie ik door coaching met ACT mooie resultaten zoals toegenomen psychologische veerkracht en meer energie en zelfvertrouwen.
Een ACT traject hoeft niet meer dan zes sessies te bevatten. Want mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid hebben een grote veerkracht en na periodes van complexe problemen zijn zij in staat om vanuit nieuwsgierigheid bewuste keuzes te maken om hun leven waardevoller in te richten.
Klinkt dit je als muziek in de oren? Ben jij bereid om met jezelf aan de slag te gaan om het meeste uit je leven te halen? Ben je bereid om een paar maanden te oefenen met de technieken die ik je aanreik? Maak dan een kennismakingsgesprek om te kijken of we een professionele klik hebben en of ik jou kan helpen.
Naast onderstaande bronnen is meer literatuur over de Acceptance and Commitment Therapy geraadpleegd.
Bloemraad, A. (2021). ACT en hoogbegaafdheid. Tijdschrift Voor Bedrijfs- En Verzekeringsgeneeskunde, 32–36.
Hayes, S. C., Strosal, K. D., & Wilson, K. G. (2012). Acceptance and Commitment Therapy the Process and Practice of Mindful Change. The Guilford Press.
Jaeqx- van Tienen, L., Roelfzema, E., & Van Zonneveld, M. (2023). Hoogbegaafdheid in de psychiatrie. Nurse Academy GGZ.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.