Vijf jaar geleden beloofde ik tijdens mijn RITHA/ECHA-opleiding aan een docent dat ik een blog zou schrijven over de verschillende vormen van creativiteit. Inmiddels heb ik veel aantekeningen in mijn computer verzameld, dus inspiratie genoeg. Maar zoals dat gaat, kwam eerst mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid en daarna kwam mijn praktijk in een stroomversnelling en het blog bleef liggen…..
Tot ik een paar weken geleden opnieuw door het fenomeen creativiteit werd geraakt. Het Kenniscentrum Hoogbegaafdheid publiceerde een themapagina over creativiteit in het onderwijs. De helderheid van de modellen én de diepgang van de achterliggende theorieën deden me weer aan mijn belofte van vijf jaar geleden denken. Ik bedacht me: ‘het is nu tijd om het blog over het Four-C-model van Beghetto & Kaufman te schrijven. Maar dan wel op mijn manier, want mijn doelgroep is in die vijf jaar ook behoorlijk veranderd. Naar mijn mening moet wat ik schrijf, aansluiten bij mijn doelgroep. Dus schrijf ik dit blog met de focus op wat creativiteit betekent voor zelfauthenticatie, zingeving en strategisch functioneren.
Veel mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid zeggen: “Ik ben niet creatief.” Maar wat ze meestal bedoelen is: “Ik ben geen kunstenaar.” Maar creativiteit gaat niet alleen over schilderen of muziek maken, creativiteit gaat ook over:
Ik werd vijf jaar geleden gegrepen door het Four C-model. Deze uitleg van creativiteit had ik nog nooit op deze manier gehoord. Het model onderscheidt vier vormen van creativiteit:
Het model is niet hiërarchisch bedoeld, maar evolutionair. Ieder niveau bouwt voort op het vorige. Je hoeft niet ‘bij de top’ te eindigen, maar waar het om gaat, is dat je beweegt in de richting van je waarden en jouw innerlijke kompas wat je richting je persoonlijkheidsideaal leidt. Dat is ook precies waarover mijn boek gaat: door jezelf goed te kennen en met de werkvormen praktische handvatten te krijgen groei je als mens naar een vrij en betekenisvol leven.
Een leidinggevende uit mijn praktijk, laten we haar Iris noemen, zei in ons gesprek: “Het voelt alsof ik iets belangrijks aan het ontdekken ben, maar ik durf het nog niet hardop te zeggen, dus ik ga maar door op de gewone voet.” Ze zat midden in een mini-c moment: een prille persoonlijke ontdekking waar ze nog geen woorden aan kon geven. Ze voelde dat er iets fundamenteels geraakt was. En dat klopt, want mini-c creativiteit merk je wel op, maar het is niet in één keer helder wat het zeggen wil. Het is dat intuïtieve a-ha-moment waarin je iets ziet, voelt of begrijpt wat duidt op een verandering.
In ons gesprek merkte ik dat Iris de neiging had (zoals vaker gebeurt bij mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid) om het mini-c moment te gaan rationaliseren en minimaliseren. Ze wilde eerst bewijs zien of ‘het’ echt iets zou kunnen betekenen in haar carrière en dan zou ze er betekenis aan kunnen geven.
Maar, en dat geldt voor veel van mijn cliënten die zich op ontwikkelniveau drie of vier van Dąbrowski’s theorie van positieve desintegratie bevinden, geldt het omgekeerde. Eerst voelen en gehoor geven aan je intuïtie en dat betekenis toekennen, en dan de moed hebben om die betekenis vorm te geven.
De little-c creativiteit maak ik duidelijk met het voorbeeld van Jeroen, een senior beleidsadviseur bij een overheidsinstelling. Hij merkte dat hij telkens nieuwe verbindingen legde in zijn werk die anderen nog niet zagen. Dit herken je vast, Jeroen is namelijk niet de enige. Hij kreeg heel wat mails en telefoontjes van minderbemiddelde belastingbetalers. Hij zag hun problemen en de verhalen raakten hem. Hij ging een lijn in de verhalen en knelpunten zien en dacht: dit kan anders! Hij ontwikkelde een aanpak waarmee hij de complexe maatschappelijke vraagstukken kon structureren én oplossen. Maar binnen de organisatie kreeg hij weinig gehoor. Jeroen werd er moedeloos van, “het lijkt wel of ik steeds twee stappen te vroeg ben.”
Wat Jeroen ervaarde, was de overgang van little-c naar pro-c creativiteit. Hij gebruikte zijn ervaring en intuïtie om originele, taakgeschikte oplossingen te creëren), maar botste op systemen en mensen die vooral gericht zijn op beheersing.
Op het niveau van senior beleidsadviseur wordt creativiteit een strategische vaardigheid. Het vraagt dat je gaat staan voor je visie, ook als die nog niet erkend wordt. En dat kan verdraaid lastig zijn weet ik uit eigen ervaring. Maar als je jouw creativiteit niet wil onderdrukken zal je toch uit je comfortzone moeten.
Credits: Comfortzonemodel gemaakt door Larinda Bok
Want zelfauthenticatie betekent niet dat je jouw creativiteit verstopt, maar juist inbrengt. Dat doe je niet persé als bewijs om slim gevonden te worden, maar als uiting van wat je in je mars hebt én wie jij kiest om in je werk en je relaties te zijn. Dat vraagt soms moedige beslissingen.
De winst van je visie uitspreken
Als je jouw visie uit gaat spreken zal je merken dat er mensen zijn die dat waarderen. En sommigen waarderen jouw creativiteit en visie niet, maar dat blijf je altijd houden. Laat je daar niet door weerhouden want als je op de juiste (werk)plek zit word je op een gegeven moment gezien als de creatieve expert binnen je vakgebied. Je gaat merken dat, als er moeilijke dingen zijn, ook al is het op een andere afdeling, men automatisch naar jou komt. Zo gaat het ook bij Jeroen. Want inmiddels is bij veel mensen duidelijk dat Jeroen voor veel problemen een oplossing heeft. Zo groeit Jeroens’ creativiteit naar de pro-c creativiteit. Hij wordt erkend binnen zijn vakgebied.
Big-C creativiteit wordt vaak gekoppeld aan genialiteit. Maar als je richting zelfauthentificatie gaat (niveau 4 van Dąbrowski’s theorie van positieve desintegratie) krijgt persoonlijke ontwikkeling een andere invulling. Het draait dan niet om het krijgen van erkenning, maar om morele impact. Wie ben je als jouw visie indruist tegen het systeem, maar wél klopt met jouw waarden? Wat doe je als niemand nog ziet wat jij al ziet?
Volgens Dąbrowski is dit het moment waarop je keuzes gaat maken op basis van een innerlijk drive waar je niet aan kan ontkomen. Die sterke drive komt door de derde factor. In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid schrijf ik hierover het volgende:
En juist die autonomie kan hen, soms door intens emotionele crisissen heen, intrinsiek motiveren tot een hoger ontwikkelniveau. Daarnaast zie ik bij hen ook een diepe behoefte om een hogere bijdrage aan de maatschappij en de wereld te leveren. Deze drive helpt om dicht bij universele maar vooral dichter bij je persoonlijke waarden te komen. En dat is precies wat de desintegratie veroorzaakt. Het gaat over nadenken waar je in dit leven staat en hoe je je leven volgens je eigen waarden wilt vormgeven.
Je hoeft geen Einstein te zijn om Big-C creatief te zijn. Je hoeft alleen maar bereid te zijn om trouw te blijven aan wie je van nature bent. Ook als dat ongemakkelijk is.
Misschien zit jij in een mini-c fase waarin inzichten borrelen maar nog niet zichtbaar zijn. Misschien bevind je je op het snijvlak van little-c en pro-c: je voelt dat je iets belangrijks bij te dragen hebt, maar het systeem lijkt nog niet klaar voor jou.
Wat je plek ook is in dit model: zie creativiteit als een uitdrukking van zelfauthenticatie. Daarmee volg je een richtinggevend principe voor mensen zoals jij: strategisch, sensitief, met een diep innerlijk weten. Als je daar trouw aan durft te blijven voel je meer voldoening dan ooit in je leven. Dan lijkt alles op een organische manier bij elkaar te komen. Ik noem dat ook wel een synergie, alles loopt synchroon.
Ben je benieuwd hoe jouw creativiteit zich verder kan ontwikkelen richting jouw persoonlijkheidsideaal? Stuur me een bericht of laat hieronder van je horen. Ik denk graag met je mee op het snijvlak van waarden, visie en persoonlijke ontwikkeling.
Vijf jaar geleden nam ik deze video op.
Terugkijkend glimlach ik om mijn toenmalige stijl, én om de tips die verrassend tijdloos blijken. Sindsdien veranderde mijn bedrijfsnaam, het logo, mijn haarkleur en opnieuw verschoof mijn focus. Mijn werk beweegt mee met mijn ontwikkeling. Elke drie jaar kantelt er iets omdat het onvoldoende afwisselend is en omdat iets nieuws zich aandient dat beter klopt.
Als je jezelf herkent in die cyclus van vernieuwing, weet dan: er is niets mis met je. Je nieuwsgierigheid is geen onrust en je creativiteit is geen wispelturigheid. Het is je vermogen om trouw te blijven aan jezelf, ook als de vorm verandert.
Beghetto, R. A., & Kaufman, J. C. (2007). Toward a broader conception of creativity: A case for “mini-c” creativity. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 1(2), 73–79.
Dąbrowski, K. (1964/1972). Positive disintegration. Little, Brown.
Kaufman, J. C., & Beghetto, R. A. (2009). Beyond big and little: The Four C model of creativity. Review of General Psychology, 13(1), 1–12.
Kaufman, J. C., Luria, S. R., & Beghetto, R. A. (2018). Creativity. In APA handbook of giftedness and talent. (pp. 287–298). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000038-019
Kim, K. H. (2008). Underachievement and creativity: Are gifted underachievers highly creative? Creativity Research Journal, 20(2), 234–242. https://doi.org/10.1080/10400410802060232
Oppert, M. L., O’Keeffe, V., Bensnes, M. S., Grecu, A. L., & Cropley, D. H. (2023). The value of creativity: A scoping review. Journal of Creativity, 33(2), 100059. https://doi.org/10.1016/j.yjoc.2023.100059
Valentine, S. R., et al. (2011). Corporate ethical values, group creativity, job satisfaction and turnover intention. Journal of Business Ethics, 98(3), 353–372.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.