Wie zijn kop boven het maaiveld uitsteekt loopt risico om op te vallen of als anders dan anderen gezien te worden: een stigma is zo geboren…. Vanwege stigmatisering of niet op willen vallen zullen veel mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid voorzichtig zijn om te praten over hun behoeften en de neiging hebben zich aan te passen of minder zichtbaar te zijn. Daarbij doet een stigma op hoogbegaafdheid geen recht aan de uitzonderlijke kwaliteiten van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Mijn inziens zouden stigma’s moeten verdwijnen, want een stigma is niet positief en werkt niet mee om het goede in mensen naar boven te halen.
Stigma wordt door Arjan Bos, hoogleraar Klinische psychologie, omschreven als ‘een sterk negatief label dat mensen die ‘anders’ zijn ‘opgeplakt’ krijgen.’
Een stigma beïnvloedt de manier waarop wij elkaar (publiek stigma) en onszelf (zelfstigma) zien. Als je regelmatig negatief wordt bejegend kun je het stigma op jezelf gaan betrekken. Je kunt gaan denken: ‘ja, het zal vast mijn eigen schuld zijn dat ik altijd zo raar/ anders doen. Misschien ben ik wel gewoon dom of gek.’ Hoe je het ook wendt of keert: een stigma voel je diep vanbinnen. En dat is erg pijnlijk.
Recent is onderzoek gedaan naar een effectieve methode om stigma’s op psychische problemen/ psychische aandoeningen weg te nemen. Want door stigmatisering en discriminatie op de werkplek, of verwacht stigma en zelfstigma ten gevolge van psychische problemen, kun je obstakels verwachten bij het vinden of behouden van werk.
In het onderzoek deden geen mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid mee. Maar ik schrijf dit blog omdat ik verbanden zie tussen de problemen waar mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid mee worstelen en mensen met ADHD, burn-out, stressklachten, depressie, angst, posttraumatische stressstoornissen.
Zoals je wellicht weet ben ik een fel tegenstander van de visie om hoogbegaafdheid als een aandoening of beperking te zien. Hoogbegaafdheid is juist een kracht en de meeste mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid doen het goed in het leven. Zij zijn ook niet op zoek naar een label en hebben er geen behoefte aan om over hun kenmerken van hoogbegaafdheid te spreken.
Maar tegelijkertijd weet ik ook dat inzicht in het concept hoogbegaafdheid enorm helpt voor mensen die zoekend zijn en zich herkennen in de kenmerken van hoogbegaafdheid. Ze krijgen daardoor meer zelfkennis, zelfwaardering en hun zelfvertrouwen groeit. En dan kunnen ze gaan doen wat bij hen past en wat ze belangrijk vinden.
Toch wordt hoogbegaafdheid nog regelmatig door werkgevers als lastig en niet te definiëren gedrag gezien. Die (negatieve) houding en gedrag van werkgevers, alsook het verwachte stigma en zelfstigma bij mensen met psychische problemen, vormen obstakels bij het vinden en behouden van werk. Regelmatig hoor en lees ik over werkgevers, maar ook HR- medewerkers, arbeidsdeskundigen en bedrijfsartsen die een mening over hoogbegaafdheid hebben die terug is te leiden op het stigma over hoogbegaafdheid. Zoals:
Men koppelt het dan al snel aan een neurodivergentie of een psychische aandoening, wat hoogbegaafdheid pertinent niet is.
Hoogbegaafdheid past ook niet onder het kopje neurodiversiteit. Neurodiversiteit was in de jaren negentig bedoeld als tegenhanger van het idee dat mensen gehandicapt zijn ten gevolge van ziekmakende beperkingen. Men zag (bijvoorbeeld autisme) als een sociaal model van handicap, dat voortkomt uit maatschappelijke barrières die een wisselwerking hebben met individuele verschillen van mensen en hun gedrag.
Laten we duidelijk zijn en het beestje bij de naam noemen en wanneer het aan de orde is spreken over hoogbegaafdheid en geen alternatieven als neurodivergent of nog erger HB gebruiken.
Om nog even op te frissen wat we onder hoogbegaafdheid verstaan deel ik hier de omschrijving van hoogbegaafdheid vanuit het Delphimodel Hoogbegaafdheid.
‘Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens. Intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren’.
Video met uitleg van het Delphimodel Hoogbegaafdheid
Zoals je leest geeft het Delphimodel Hoogbegaafdheid een brede omschrijving van een aantal kenmerken van hoogbegaafdheid. Door de intensiteit van die kenmerken kunnen mensen wel psychische problemen ontwikkelen zoals:
Bij dit soort klachten kunnen we wel spreken over psychische problemen.
Uit een ander onderzoek blijkt dat mensen met psychische problemen/psychische aandoeningen drie tot zeven keer meer kans hebben om werkloos te worden dan mensen zonder psychische problemen/ psychische aandoeningen. En uit een recent representatief onderzoek over het aannemen van mensen met psychische problemen/ aandoeningen bleek dat 64% van de Nederlandse managers terughoudend is om deze sollicitanten aan te nemen. Ja zelfs 30% is terughoudend om een sollicitant die hersteld is van psychische problemen, in dienst te nemen.
Deze cijfers liegen er niet om en daarom is het belangrijk om de succesvolle interventies uit in het onderzoek naar de beïnvloeding van gezondheid gerelateerd stigma op duurzame werkgelegenheid en welzijn op het werk toe te passen. De interventies om stigma’s te verminderen lees je in dit blog ‘Vertel ik het wel, vertel ik het niet? Over vooroordelen over hoogbegaafdheid’.
Herken je stigmatisering op het werk? Wellicht herken jij je in wat ik schrijf over werkproblematiek. Neem dan contact op om erover door te praten wat je kan helpen.
Biggs, D., Hovey, N., Tyson, P. J., & MacDonald, S. (2010). Employer and employment agency attitudes towards employing individuals with mental health needs. Journal of Mental Health, 19(6), 505–516. https://doi.org/10.3109/09638237.2010.507683
Janssens, K. M. E., Joosen, M. C. W., Henderson, C., Bakker, M., den Hollander, W., van Weeghel, J., & Brouwers, E. P. M. (2023). Effectiveness of a stigma awareness intervention on reemployment of people with mental health issues/mental Illness: A cluster randomised controlled trial. Journal of Occupational Rehabilitation. https://doi.org/10.1007/s10926-023-10129-z
Janssens, K. M. E., van Weeghel, J., Dewa, C., Henderson, C., Mathijssen, J. J. P., Joosen, M. C. W., & Brouwers, E. P. M. (2021). Line managers’ hiring intentions regarding people with mental health problems: A cross-sectional study on workplace stigma. Occupational and Environmental Medicine, 78(8), 541–547. https://doi.org/10.1136/oemed-2020-106955
Kooijman- van Thiel, M. G. B. M. (2008). Hoogbegaafd. Dat zie je zó! Over zelfbeeld en imago van hoogbegaafden. OYA Productions.
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2012). Sick on the job? Myths and realities about mental health and work. OECD.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.