Er zit zoveel in mij maar het komt er niet uit, het Dunning-Kruger effect speelt veel hoogbegaafde mensen parten. Het Dunning-Kruger effect stelt dat mensen niet goed in staat zijn om hun competentieniveau in te schatten.
Regelmatig kom ik het tegen: hoogbegaafde volwassenen die bij tegenslag aan zichzelf gaan twijfelen. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Dit is een opsomming.
Hieronder licht ik onderpresteren, zelfbeeld en onderschatting uit en het Dunning Kruger effect.
Het verschil waarop iemand zijn potentieel en prestatie waarneemt en de realiteit, wordt onderpresteren genoemd (Snyder & Adelson, 2017). Het verschil tussen potentie en prestatie is soms moeilijk te maken want potentie is niet zichtbaar. Maar wanneer iemand een TMA Talentenanalyse heeft gemaakt staat er zwart op wit welk talent van nature goed is aangelegd, waar veel groeimogelijkheden liggen en wat van nature minder goed is aangelegd en ook minder goed ontwikkeld.
Maar niet iedereen heeft goed zicht op wat hij kan en wat hij minder goed tot helemaal niet kan. In het talenten- en competentierapport wordt iemands potentie zichtbaar. Bij veel hoogbegaafde volwassenen zie ik enorm veel potentie, alleen….. besteden zij veel tijd aan zaken waar ze geen aanleg voor hebben en die hen veel energie kosten.
De vorderingen en wat hoogbegaafde studenten en volwassenen bereiken hangt af van hoe ze over hun eigen succes of falen denken. Het is aangetoond dat een academisch zelfconcept wordt gevormd door interne en externe referentiekaders of hun eigen invloedssfeer (Marsh, 1986).
Onderpresteren concentreert zich op één stukje van de puzzel: het oordelen over de eigen potentie en prestaties en onderschatten ervan. Iedereen kent wel iemand uit zijn (vroegere) klas die uitblonk in een bepaald gebied en vaak tienen haalde.
Hoogbegaafde volwassenen leggen zichzelf vaak tegen die meetlat en bepalen voor zichzelf dat zij niet slim zijn. (Lagere prestaties neerzetten kan ook allerlei andere oorzaken hebben. Denk aan moeite hebben met automatiseren (klik op de link om het blog te lezen).
Hoogbegaafde onderpresteerders kunnen nog steeds op een acceptabel niveau presteren, bijvoorbeeld op het klasgemiddelde (Rost & Hanses, 1997). Daardoor kunnen leerlingen en werknemers worden onderschat door docenten, werkgevers en ouders. Hoe intelligenter een leerling/ werknemer is, hoe kleiner de kans dat een bepaald niveau van gemeten onderpresteren wordt opgemerkt.
Onderpresteren is mede debet aan een belangrijke vraag van veel hoogbegaafde volwassenen: ‘Hoe raak ik ervan overtuigd dat ik de juiste persoon voor die functie ben, er zijn er zoveel meer’. Zoals eerder gezegd: een Talenten analyse maakt veel helder. Maar er is meer. Hieronder licht ik het Dunning-Kruger effect toe.
Het Dunning-Kruger-effect doet uitspraken over competente en incompetente mensen. Het stelt dat minder competente mensen de neiging hebben zichzelf te overschatten en dat competente mensen de neiging hebben zichzelf te onderschatten (Dunning, 1999). Om het nog wat ingewikkelder te maken speelt hier ook het Peter Principe mee. Dit is een mechanisme hoe binnen veel organisaties promoties worden vormgegeven.
De minder competente mensen zijn bijvoorbeeld niet in staat om de superieure vaardigheden van echt competente mensen te herkennen en te beoordelen. Die vaardigheden moet je namelijk wel kúnnen herkennen, en dat vraagt competenties als logisch redeneren, probleemoplossend vermogen, metacognitie enzovoort. Hoogbegaafden prikken vaak moeiteloos door incompetente mensen die zichzelf overschatten heen. Als je hier niet tactisch mee omgaat kan het tot conflicten leiden.
Competente mensen onderschatten zichzelf vaak, omdat ze kijken naar anderen die globale kennis van internet hebben gehaald en pretenderen dat zij de waarheid in pacht hebben. Competente mensen weten dat je moet studeren om kennis van verschillende kanten te kunnen bekijken en al doende je visie ergens op te vormen en vaardig te worden. Tegelijkertijd weten zij wat ze nog niet weten en is er veel aarzeling om zichzelf een expert te noemen
Ik geef een voorbeeld uit mijn eigen vakgebied. Coaches die alleen door het meemaken van bijvoorbeeld een overlijden in de naaste familie of een burn-out, denken zonder studie en werkervaring anderen te kunnen helpen met rouw of burn-outproblematiek zijn incompetent. Zij hebben ook geen besef van de mate waarin zij tekort schieten.
Dit noemen we ook wel: zij zitten op ‘Mount- Stupid’. Zij begrijpen de kennis van internet en boeken en denken zonder opleiding zichzelf coach te kunnen noemen. Een goed opgeleide coach is lid van de Nobco en/of de Noloc en beroepsverenigingen. (Zoals in mijn specialisme de ECHA- vereniging of het Kwaliteitsregister Hoogbegaafdheid).
Deze organisaties toetsen de kwaliteit van de opleiding, werkervaring en de persoonlijkheid van de coach.
Daarnaast is het belangrijk dat coaches zelf goed weten wat zij aankunnen. Regelmatig krijg ik vragen om coaching voor kinderen en pubers bij schoolse vaardigheden. Dit ligt buiten mijn expertise en ik verwijs dan graag door naar ervaren en betrouwbare coaches.
Wees als hoogbegaafde niet bang dat je op Mount Stupid terecht komt of blijft zitten. De kans op onderschatting is meer aanwezig dan overschatting. Dat komt ook doordat iedereen uit zijn eigen referentiekader refereert en denkt dat iedereen met twee vingers in de neus het HBO afrondt. Maar het verkrijgen van wijsheid begint niet met begrip, maar alleen met de afdaling van de top van Mount Stupid in het dal van de wanhoop. Socrates zei: “ik weet dat ik het niet weet”.
Hulp vragen en niet alles weten is een teken van intelligentie en wijsheid.
Iemand met het Dunning-Kruger effect heeft het zelf vaak niet door. Vandaar ook dit blog om er meer bekendheid aan te geven. Deze persoon zal zichzelf ook niet kunnen helpen, want:
Voordat je van je verkeerde inzichten kunt leren, moet je ze eerst zien.
Larinda Bok
Dit kunnen zien en reflecteren op je talenten en handelen kan bijvoorbeeld door:
Ik denk graag met je mee. Maak een kennismakingsafspraak via de roze button.
Overigens is het Dunning Kruger effect niet onomstreden. Deze kennis kwam mij na het schrijven van dit blog ter ore. Doe ermee wat je wil en wees je bewust dat het mogelijk wel zo kan werken in de hoofden van mensen. Ik kan me ook voorstellen dat de ontwikkelniveaus van Dabrowski’s Theorie van Positieve Desintegratie hier ook mee te maken hebben.
Robert D. McIntosh and Sergio Della Sala spreken over autocorrelatie en regressie naar het gemiddelde.
Maar het Dunning Kruger effect wordt ook nog steeds gebruikt in wetenschappelijk onderzoek (Gignac & Zajenkowski, 2020) (Jansen et al., 2021).
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Larinda Bok
Corlaerstraat 24
3863 ZD Nijkerk
Hoogbegaafd& jezelf blijven
© Hoogbegaafdexpert | website door Buro Staal
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.