Als baby en peuter heb je geen enkel beeld van jezelf, je kent ook geen zelfafwijzing. Ergens in het leven wordt het anders. Kortgeleden las ik een boek waarin duidelijk werd uitgelegd hoe het mechanisme van zelfafwijzing werkt. Lees je mee? Let op: het is een longraad ;-).
Hoe heerlijk is het om naar kleine kinderen te kijken. Ze leven volkomen spontaan en ongeremd hun leven. Als ze boos zijn schreeuwen ze, als ze blij zijn spat het ervan af en zie je de blijdschap. Ze hebben totaal geen negatief of zelfafwijzend gedrag en geloof.
Je bent niet goed genoeg…..
Ergens in het leven zijn veel mensen hun speelse, ongedwongen en liefdevolle gedrag kwijtgeraakt. Vaak begint dit als onwenselijk gedrag door ouders of verzorgers afgekeurd en gecorrigeerd wordt. Dan leer je dat je niet goed genoeg bent en aan voorwaarden moet voldoen om goed of gewenst te zijn. Dit is een normaal ontwikkelproces, maar onderschat niet de diepe angsten die er bij een kind kunnen zijn. Ze voelen zich afhankelijk van hun ouders, de leraren en andere volwassenen die wel voor zichzelf kunnen zorgen.
Hoe zelfafwijzing ontstaat
Alles wat je meemaakte, hoe anderen zich gedroegen en wat er werd gezegd maakt vaak diepe indruk op kinderen. In het bijzonder noem ik de hoogbegaafde kinderen, waarvan velen ook hoogsensitief zijn. Zij pikken meer op dan andere kinderen en hun emoties weten daar weinig raad mee. Dit alles draag je met je mee en dat voel je -vaak onbewust- diep vanbinnen in je lichaam. De afbeelding van het kind hiernonder geeft je een indruk van wat er allemaal gezegd zou kunnen zijn. (In mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid op pagina 174 vind je nog meer voorbeelden en praktische handvatten hoe je hiermee om kan gaan).
Negatieve woorden zorgen voor zelfafwijzing
Als je niet wegloopt voor je gevoelens maar ze kan voelen en benoemen heb je de oorzaak van je zelfafwijzing te pakken. Neem er eens de tijd voor en schrijf maar eens op hoe jij je voelde toen er van alles met je gebeurde en wat er je gezegd werd toen je jong was. Bij elk gesprek dat je nu voert en elk voorval waar een trigger in zit hoor je weer die stem van je vader, moeder, broertje of klasgenoot. Je komt terecht in de maalstroom van negatieve verhalen over jezelf en dat frustreert en voelt verdrietig en alleen.
De basis van zelfafwijzing
Kijk nu eens aandachtig naar het spiegelbeeld van je binnenwereld. Dit doe je door te verstillen en te voelen. Neem er de tijd voor te voelen wat zich aandient, spreek hardop die negatieve woorden uit: ‘ik voel me waardeloos, ik ben niet slim, sociaal of ontwikkeld genoeg’. Nu heb je de basis van jouw zelfafwijzing gevonden. Het kan moeilijk zijn, maar richt je aandacht erop, dat zorgt voor verwerking. In mijn boek en het addendum vind je fijne oefeningen om met mildheid jouw childhoodtrauma te verwerken.
Bewust worden van zelfafwijzing
Door alle afwijzingen en correcties ben je je als kind bewust geworden dat er een kader is. Een kader waaraan je moet voldoen. Iedereen wil zich gewaardeerd voelen, dus veel kinderen doen van alles om erbij te horen. Hoogbegaafde en hoogsensitieve kinderen voelen van jongs af dat zij anders voelen, denken en andere behoeften hebben. Het ontbreekt hen aan woorden om te zeggen hoe dit voelt en wat ze nodig hebben. Voor volwassenen is ‘anders zijn’ al moeilijk onder woorden te brengen, laat staan dat kinderen kunnen vertellen wat ze nodig hebben.
Aanpassen als kind
Bij zelfafwijzing is kans op aanpassen aan de omgeving heel groot. Want als je je aanpast voorkom je afwijzing en ben je lief, gehoorzaam en doe je je best. Door aan deze voorwaarden te voldoen verzin je je eigen regels, zoals: ‘ik moet altijd aardig zijn’ of ‘ik moet bemiddelen want ruzie is niet goed’ of ‘ik moet sterk zijn’ enzovoort. (Een lange lijst met voorbeelden vind je in mijn boek op pagina 198). Noteer zelf maar eens een aantal regels die jij hebt. Als ik deze oefening met mijn cliënten doe is dit voor hen heel confronterend. Veel mensen zijn namelijk heel streng voor zichzelf en zijn zich niet bewust van alle regels die ze hebben.
En als je dan niet aan je eigen regels voldoet, bijvoorbeeld op een moment dat je zwak bent omdat je conflicten altijd uit de weg gaat maar dit deze keer niet lukte en je emotioneel ontplofte dan volgt afkeuring. En meteen daarop komt bij jou een nieuwe basisregel op: ‘ik moet alles onder controle houden anders ontplof ik weer in woedeaanvallen’.
Model van zelfafwijzing ©Hoogbegaafdexpert/Larinda Bok-van der Voet 2024
Voorkomen van zelfafwijzing
Om afwijzing te voorkomen wil je voldoen aan jouw regels. Jouw innerlijke criticus, opgebouwd door jouw regels en eerdere ervaringen vindt dat je moet voldoen aan regels zoals:
- altijd voor anderen zorgen
- ik moet sterk zijn
- ik moet spontaan zijn
- ik moet gezond leven.
Je voelt je gewaardeerd als je mensen helpt, als je daarvoor een compliment krijgt, als je een bedankje krijgt omdat je iemand erop wijst dat het labeltje van zijn shirt zichtbaar omhoog steekt.
Gevolgen van zelfafwijzing
Het gevolg is dat je, als je niet aan jouw eigen voorwaarden voldoet, jezelf afwijst. Je innerlijke criticus gaat met je in gesprek als je jouw eigen regels overtreedt. Die innerlijke criticus zorgt ervoor dat je continue in een spanningsveld leeft en op je hoede bent. Je stressniveau loopt op en verschillende lichamelijke processen komen op gang en kunnen je lichaam ziek maken. Je innerlijke criticus wil jou op het veilige vertrouwde pad van eigen regels houden. Daarom moet je van jezelf voortdurend blijven voldoen aan je eigen regels. Doe je dat niet, dan kunnen de volgende drie ‘oplossingen’ een uitkomst lijken.
- Zelfdestructie (door de controle proberen te houden).
- Zelfrechtvaardiging (door te blijven denken, piekeren of gaan onderhandelen).
- Zelfbeklag.
Als je eenmaal die zelfbeschermende strategieën om erkenning van anderen te krijgen hebt ontwikkeld, leidt alleen al de gedachte die strategie los te laten tot een angst voor afwijzing, je gaat eronder lijden. En telkens als die strategie faalt en de erkenning van anderen uitblijft of omslaat in afwijzing komt het gevoel van tekortschieten en waardeloosheid naar boven. Daardoor ga je nog meer je best doen om erkenning te krijgen waarbij je door teleurstellingen blijft hangen in een negatief zelfbewust zijn. Het is een begrijpelijke maar pijnlijke vicieuze cirkel.
Wat kost zelfafwijzing jou?
Kijk ook eens naar wat al die worstelingen om aan je eigen regels te voldoen je kosten. Ze houden je af van datgene wat jij belangrijk in je leven vindt. Je natuurlijke zelfexpressie raakt geblokkeerd, je wordt nog strenger voor jezelf en krijgt een hekel aan jouw sombere zelf.
De vicieuze cirkel van zelfafwijzing
Het is een vicieuze cirkel: eerst geloof je dat je niet goed genoeg bent en dat je alleen goed, vlot en leuk kan zijn door aan allerlei regels te gaan voldoen. Als je die regels overtreedt word je nog kritischer op jezelf en geloof je dat je nooit goed genoeg bent. Hiermee maak je je eigenwaarde afhankelijk van de liefde en erkenning van anderen. Dat ‘niet goed genoeg-syndroom’ zorgt ervoor dat je continue ervaart dat je niet aan kan voldoen aan alle eisen. Je lijdt eronder en het gevoel zorgt voor:
- Uitstelgedrag
- Perfectionisme
- Help-aholic
- Aanpassen
- Nice guy/nice girl patroon
- Slecht slapen
- Oververmoeidheid
Angst, schuld en depressie
Door al deze mechanismen vervreemd je van jezelf en anderen. Je doet je namelijk anders voor dan je écht bent. Daardoor kan je angstig worden, schuldgevoelens krijgen of depressief worden. Als je je bewust wordt van je zelfafwijzende gedrag kan je het leren integreren. Want alles wat eenmaal bewust is geworden kan niet meer terug naar het onbewuste. Je leert hier dus van.
Als je met een ‘vlieg op de muur’ blik naar jezelf kan kijken ben je al minder versmolten met je zelfafwijzende gevoelens en je lijdt er minder aan. Vanaf die bewustwording kan je beginnen om zelfafwijzende gevoelens met vriendelijkheid te herkennen en erkennen.
Wees daarin ook mild naar jezelf. Zelfliefde is het grootste medicijn tegen zelfafwijzing. Soms moet je daar eerst nog trauma’s uit je kindertijd voor helen. Want als hoogbegaafd kind kan je door je zo anders te voelen en onbegrip van anderen te ervaren jezelf nog meer af gaan wijzen. Ook dan is zelfliefde een groot geschenk en helend geneesmiddel.
Al zoek je de hele wereld af naar iemand
die je liefde meer waard is dan jezelf,
je zult die nooit vinden.
Boeddah
Van weten naar voelen
Je weet nu heel veel over het mechanisme zelfafwijzing; met dat weten zit het wel goed. Maar het gaat om het voelen. Voelen dat je een compliment mag aannemen, voelen dat je het waard bent om een compliment te krijgen. Complimenten staan veraf van je negatieve zelfbeeld. Je voelt je er ongemakkelijk bij. Hoe je kunt leren voelen? Daar zijn veel methoden voor. Ik reik je er eentje aan.
Neem de tijd om te verstillen, richt je op je ademhaling en merk de korte momenten dat je positieve gevoelens hebt op. Misschien voel je, al is het maar heel even een gevoel van trots, blijdschap of tevredenheid. Besteed aandacht aan dat positieve gevoel. En noteer het in een mooi notitieblok.
Werken aan je zelfbeeld
Als je aan je zelfbeeld wil werken helpt het om je bewust te zijn en jezelf de tijd te geven voor het ontdekkingsproces dat hoogbegaafdheid heet. Over dit proces lees je in het blog: coming out als hoogbegaafde.
Eenvoudige en praktische tips om om te gaan met zelfafwijzing
Hieronder vind je vijf praktische methoden om nieuwe neurale paden die je zelfbeeld versterken in je brein aan te maken.
- Zie elke dag de twinkels (kleine gelukbrengende gebeurtenissen/patronen) van de dag, schrijf ze in een mooi schriftje, hoe klein ze in jouw ogen ook zijn.
- Zorg dat je iemand hebt met wie je kan delen wat jou bezighoudt.
- Vraag eens drie mensen in je omgeving die je vertrouwt wat je speciaal aan jou vinden.
- Luister wat je lichaam je wil vertellen, je lichaam is wijzer dan je brein.
- Stel je nervus vagus veilig, vanuit die staat kan je met anderen connecten en voel je je meer gezien.
Verdieping in zelfafwijzing en praktische handvatten
Door het lezen van dit blog word je je meer en meer bewust van het proces van zelfafwijzing. Lees ook eens het addendum waar ik meer schrijf over de zelfbeeldontwikkeling bij hoogbegaafdheid, hechting en traumaverwerking. Hier vind je een inkijkexemplaar van het addendum.
Als je er niet uitkomt kan je altijd contact met me opnemen. Want, zoals bij zoveel andere levensthema’s geldt, geldt dit ook voor tramma’s door hoogbegaafdheid: je hoeft het niet alleen te doen.
Bronvermelding van boeken over zelfafwijzing en zelfbeeld
De ‘vlieg op de muur’ metafoor is een ACT metafoor. In Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid staan veel metaforen en werkvormen. Bekijk hier het inkijkexemplaar.
de Neef, M. (2018). Negatief zelfbeeld behandelen. Boom Uitgevers.
Geurtz, J. (2009). Verslaafd aan liefde. Veen Bosch & Keuning uitgevers nv.