Je hebt de moed gehad om hulp te zoeken, maar bent er met een kater uitgekomen. Misschien kreeg je een etiket dat niet klopte, of voelde de behandeling als symptoombestrijding voor een motor die gewoon te krachtig is voor de standaardgarage. Dit is de realiteit van veel hoogbegaafde professionals die vastlopen: ze zijn niet ‘ziek’, maar ervaren een existentiële mismatch.
Het vraagt een diepe moed om te erkennen dat de gebaande paden voor jou niet werken. De reguliere geestelijke gezondheidszorg (GGZ) richt zich vaak op klachtenreductie, het oplossen van problemen uit het verleden, of het leren omgaan met angst. Dat is van cruciaal belang voor wie zwaar getraumatiseerd is. Maar als jij een strategisch denker van 37+ bent, zoek je iets heel anders: je zoekt zingeving, richting en een route om je potentieel maximaal te benutten(Dąbrowski, niveau 4).
Je wilt niet leren omgaan met de werkelijkheid; je wilt haar vormgeven.
Larinda Bok
Vaak hoor ik van strategisch denkende professionals dat ze zich onbegrepen of zelfs ‘verkeerd gezien’ voelen in de reguliere hulpverlening. Waar de standaardprotocollen zich richten op symptoombestrijding – het wegnemen van de pijn – ben jij waarschijnlijk op zoek naar iets heel anders: betekenisgeving.
Dit was een van de aanleidingen om mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid te schrijven. Via de knop vind je een inkijkexemplaar.
Het vraagt moed om toe te geven dat de standaardroute voor jou een doodlopende weg is. Niet omdat jij ’te moeilijk’ bent, maar omdat jouw vraagstukken een andere vlieghoogte vereisen.
Ik ben het er volledig mee eens dat hoogbegaafdheid een mooie en waardevolle dimensie van je persoonlijkheid is. Dit ervaar ik zelf ook. Het heeft me veel en ver gebracht.
Maar heel veel jaren had ik niet in de gaten dat dit mijn kracht was. Had ik dit eerder geweten, dan had ik dingen écht anders gedaan. Daarover lees je in mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid. Want hoogbegaafdheid kan ook een complex element zijn. Vooral als je nog niet weet dat je een anders bedraad brein hebt, maar wel het gevoel hebt dat er iets anders dan anders bij je is.
Het Delphi-model Hoogbegaafdheid geeft visueel de meest kenmerkende dimensies van hoogbegaafdheid weer. In het blog Wat zijn de kenmerken van hoogbegaafdheid lees je de uitleg van de belangrijkste kenmerken van hoogbegaafdheid.
Wat mij diep vanbinnen raakt, is dat ik in mijn praktijk zoveel mensen zie met onbegrip over zichzelf of die worstelen met het leven. Ze hebben een negatief en onrealistisch zelfbeeld en tegelijkertijd een groot verlangen om de zin van hun leven te begrijpen. Ze zijn op zoek naar een nieuw zelfbeeld en hoe ze van betekenis kunnen zijn, maar het lukt ze niet om de juiste stappen te zetten. Dit zijn de eerste zinnen van het voorwoord in mijn boek.
Ik zie en voel de eenzaamheid, de leegte, het onbegrip die mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid over zichzelf hebben. Soms ook de wanhoop van het anders voelen en niet begrepen worden. Als ik hoor dat ik de eerste ben bij wie ze niet eerst vijf sessies moeten doorlopen om te vertellen wat er aan de hand is, dan schrik ik van het gebrek aan kennis in de ggz. Maar het gaat er ook om dat je niet op dezelfde golflengte met de hulpverlener zit.
De eerste stap bij lichamelijke klachten of gevoelens van geen overzicht meer hebben en niet weten wat er aan de hand is, maar wel voelen dat er iets niet klopt, is naar de huisarts. Maar niet elke huisarts is bekend met kenmerken van hoogbegaafdheid.
Dit komt omdat er weinig kennis over hoogbegaafdheid in medische opleidingen wordt gegeven. Bovendien is hoogbegaafdheid geen ziekte en dus ook geen DSM-classificatie. De psycholoog of psychiater kan vaak niets met hoogbegaafdheid want hij kan het niet in een DSM-hokje plaatsen. Vervolgens wordt de hulpverlening symptoombestrijding. Bijvoorbeeld therapie om te leren omgaan met je angsten en concentratieproblemen. Het waarom blijft buiten beschouwing en mensen raken getraumatiseerd.
Het is moeilijk om onderzoek te doen naar de frequentie van bezoeken aan de ggz door mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid die zich daar niet begrepen voelen. Want niet iedere hoogbegaafde weet dat zijn klachten door hoogbegaafdheid komen. En hoogbegaafdheid wordt niet geregistreerd in de ggz.
In een kwantitatief onderzoek door Bruno Emans (onderzoeker die voor het IHBV onderzoek deed naar hoogbegaafdheid en psychisch welbevinden en arbeidsmarkt) onder 600 respondenten, gaf 87% aan dat hoogbegaafdheid een rol speelde in hun problematiek. Bij 40% van deze groep werd hoogbegaafdheid herkend door de ggz hulpverleners. Hoeveel mensen getraumatiseerd zijn is niet bekend.
Fotocredits Chentec Pixabay
Hetzelfde geldt voor hoogbegaafde volwassenen. Als zij niet in het systeem van de ggz passen en de hulpverleners niet de gestandaardiseerde protocollen af kunnen lopen krijgen ze vaak een misdiagnose. ADHD, ASS, borderliner, OCD of een NOA (Niet Anderszins Omschreven persoonlijkheidsstoornis). Een misdiagnose is aan de orde van de dag en ondertussen krijgt de hulpvrager nog geen hulp. Dit hoor ik heel vaak terug van hoogbegaafde volwassenen die getraumatiseerd door de hulpverlening zijn.
De tweentwintigjarige Marcel heeft al veel hulpverleners versleten. Omdat gezegd werd dat ACT (Acceptance and Commitment Therapy) goed voor hem zou kunnen werken komt hij bij mij. In het intakegesprek blijkt dat hij veel weet over hoogbegaafdheid en hoe het theoretisch werkt. Goedbedoelde adviezen van reguliere hulpverleners doorziet hij, heeft er een theoretische verklaring voor of mening over en hij is sceptisch over ACT. De belangrijkste voorwaarde voor coaching is de therapeutische alliantie (wederzijdse klik) en de bereidheid om open te staan en aan de slag te gaan met het ontwikkelproces.
Op mijn vraag waar ik Marcel mee kan helpen krijg ik geen concreet antwoord. Ik merk bij Marcel enige terughoudendheid, waarop ik vraag of hij bereid is zich door mij te laten coachen. Zijn antwoord is: ‘nee, ik wil mij niet openstellen voor de hulpverlening’. Hij is té argwanend en getraumatiseerd door alle eerdere hulpverleningspogingen die niet hebben gewerkt. Zijn vertrouwen is zodanig beschadigd dat hij hier een trauma aan heeft overgehouden. Ik geef Marcel de naam van een goede traumatherapeut die bekend is met hoogbegaafdheid en zeg hem dat hij, als hij openstaat voor coaching, altijd weer bij me mag aankloppen.
In mijn ideale wereld laten alle mensen -ook hoogbegaafden- hun unieke talenten schitteren in alle facetten van het leven. Die talenten zijn niet te diagnosticeren/identificeren met een standaard protocol. Dit vraagt een integrale gedifferentieerde aanpak. Daarom werk ik niet volgens een vast protocol. Ik maak op basis van mijn ervaring en kennis over hoogbegaafdheid een inschatting van wat iemand nodig heeft.
Psycho-educatie is een belangrijk element in de coaching, maar ik kan van tevoren niet exact vertellen hoe een coachsessie eruit gaat zien. Ik speel in op wat zich aandient. Natuurlijk bereid ik mij voor op een cliëntgesprek en heb ik een plan met een rode draad. Maar als er opeens een ontslagaanzegging met een werkgever tussendoor komt, is het noodzakelijk om daarop verder te gaan.
Ik coachte een paar jaar geleden Zeolita. Ze kwam bij mij na een lange reis in de GGZ, waar ze diagnoses als ADHD kreeg en een therapieparcours dat ‘geen regie’ gaf.
Wat ze miste was een focus op haar kwaliteiten en snelheid. Ze beschreef het treffend: “De GGZ-aanpak is volledig gericht op wat er niet goed gaat en hoe we de schade enigszins kunnen beperken, terwijl ik bij jou juist heb leren kijken naar kwaliteiten, mogelijkheden en het volgen van mijn enthousiasme, passie en drive.” De efficiëntie en de regie over het proces hielp haar om te zien dat ze niet ‘gefixt’ hoefde te worden, maar de toepassing van haar talenten moest leren maken.
Ze vertelde: “het allerbelangrijkste verschil dat ik kan bedenken is dat ik bij jou het gevoel heb gehad als persoon centraal te staan terwijl ik me in de ggz regelmatig een nummertje, een diagnose, een probleemstelling of dossier voelde.
Ik vroeg Zeolita naar het verschil in de aanpak. Ze beschrijft een essentieel verschil: ‘de efficiëntie waarmee jij te werk gaat. Vier afspraken binnen een aantal weken en aan het eind daarvan had ik het idee dit zelf verder toe te kunnen passen. Binnen de ggz staan we op het punt een tweede halfjaartraject op te starten en vraag ik me inmiddels enorm af wat ik er al die tijd nou precies geleerd heb. Het werkt frustrerend geen regie te hebben over de snelheid van het traject, de frequentie van de afspraken of zelf hoe snel ik wel of niet een opdrachtenboek door mag werken. Regelmatig probeer ik de kaders wat op te rekken maar het duurt vaak niet lang of ik word weer teruggefloten. Jammer, teleurstellend en niet effectief’.
Zeolita is getraumatiseerd door de hulpverlening maar wil het daar niet bij laten. Ze heeft een enorme wil om te groeien en ontwikkelen. Ze kent dynamische, autonome groeikrachten die op elke laag van haar ‘zijn’ actief zijn.
Maar wat als er niets mis is met je? Wat als jouw intensiteit en je zoektocht naar zingeving geen symptomen zijn van een ziekte, maar signalen van een ongekend potentieel dat tot uiting wil komen?
Het verschil zit in jouw derde factor: het vermogen om bewuste, autonome keuzes te maken die lijnrecht ingaan tegen je biologische en sociale neigingen (Dąbrowski). Dit is het punt waarop je de pijn overstijgt en de regie pakt.
Vanuit het gedachtegoed van Acceptance and Commitment Therapy (ACT) draait het dan niet meer om de strijd tegen je moeilijke gedachten, maar om psychologische flexibiliteit. Russ Harris een zeer bekende Australische psycholoog omschrijft dit treffend:
Het gaat niet om het winnen van het gevecht met je gevoelens,
Russ Harris
maar om het stoppen van het gevecht,
zodat je je handen vrij hebt voor het leven dat je wilt leiden.
Het verschil tussen vastlopen (niveau 2 van Dąbrowski’s theorie van positieve desintegratie) en autonoom leiderschap (niveau 4) zit in de derde factor: jouw vermogen om bewuste keuzes te maken over wie je wilt zijn. Je stapt uit de rol van de lijdende partij die wacht op genezing en neemt de rol aan van de regisseur die zijn eigen ontwikkeling vormgeeft.
Dit betekent dat je afscheid neemt van de hoop dat een ander jou gaat redden of ‘helen’. Het betekent erkennen dat jij de enige bent die jouw unieke bedrading echt kan doorgronden en dat je daarbij geen therapeut nodig hebt die je vertelt wat je moet doen, maar een sparringpartner die jouw denkkracht en snelheid aankan.
Pieter, (42, Bestuurder) Pieter kwam met klassieke burn-out-symptomen, maar de oorzaak lag in een diepgaand ethisch conflict in zijn bestuursfunctie (een mismatch van waarden). De reguliere aanpak wilde de stress managen. Wij kozen voor een CSR-traject in de buitenlucht om fysiologisch te resetten (Ulrich/ART) en vervolgens met ACT te bepalen: wat is mijn hoogste waarde en welke moedige keuze (derde factor) is nodig om deze in mijn werk te verankeren? Hij stopte met het ontwijken van het conflict en herwon zijn leiderschap door te kiezen voor zijn authentieke morele kompas.
Als je merkt dat je vastloopt in trajecten die geen recht doen aan jouw intelligentie en gevoeligheid, is dat geen falen van jou. Het is een signaal. Een uitnodiging om te stoppen met zoeken naar antwoorden op plekken waar ze niet liggen.
Je kan kiezen voor begeleiding die vertrekt vanuit kracht in plaats van klacht. Waarin we wetenschappelijke inzichten niet gebruiken om je in een hokje te duwen, maar om je vleugels te geven. Waar we de diepte niet schuwen, maar die altijd verbinden aan concrete stappen in de bovenstroom.
Ben je klaar om de wachtkamer te verlaten en aan het stuur te gaan zitten?
Als je het gevoel hebt dat je vastloopt of niet verder komt in de reguliere hulpverlening kan je als eerste stap mijn boek kopen. Als je veel psycho-educatie over hoogbegaafdheid wil krijgen en aan de slag wil met jezelf te ontwikkelen krijg je nu een unieke kans. Mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid helpt je bij jouw persoonlijkheidsontwikkeling. Je krijgt inzichten uit de theorie en copingstrategieën uit ACT aangereikt.
Ook lees je hoe je jezelf kan accepteren en hoe jij je verhoudt tot anderen en de wereld. Je wordt je bewust van niet-helpende gedachten, je gevoelens, gedrag en jouw innerlijke conflicten en mismatch in je ontwikkeling. In deel C van het boek vind je krachtige werkvormen voor het ontdekken van je waarden en ga je een plan maken hoe je een vrij en betekenisvol leven in kan vullen.
Zeolita heeft haar weg gevonden. Hoe zij haar visie op de ggz hulpverlening verwoord is treffend en tegelijkertijd voelt het schrijnend. Hoe zij overeind blijft lees je hieronder.
Tot slot heb ik het idee dat ik met jouw advies, tools en inzichten nu stappen kan zetten waarvan ik met zekerheid kan zeggen dat ze bij me passen. In de ggz zijn veel van de tools toch echt gericht op crisis management, symptoombestrijding en de ‘stoornissen’ onder controle krijgen. Op het moment dat ik mezelf weer weg voel zakken is het niet het ggz ‘depressiepakket’ dat me weer op weg helpt maar juist het bedenken hoe ik mijn dagelijks leven beter aan laat sluiten op dat wat ik zo belangrijk vind.
Het is dan ook al een paar keer gebeurd dat ik de TMA talentenanalyse erbij pak en opnieuw begin met plannen, structureren en wat ze in het Engels ‘scheming’ noemen. Plannetjes smeden om meer uit het leven te halen en wat doet dat me goed.
NB. Het aantal hulpverleners die gespecialiseerd zijn in hoogbegaafdheid in de ggz neemt toe. Zij doen goed werk, dus laat je niet ontmoedigen door dit blog. Als je niet financieel in coaching kan investeren (tarieven) adviseer ik je op zoek te gaan naar een ggz-hulpverlener met kennis van hoogbegaafdheid. Soms moet je er verder voor reizen, maar dit is effectiever dan dat je blijft aanmodderen.
Het IHBV heeft een hulpverlenerslijst met hulpverleners die hebben aangegeven belangstelling te hebben in en/of ervaring te hebben met het werken met hoogbegaafde volwassenen. Deze lijst kent geen kwaliteitscriteria dus vergewis je of hun aanbod past bij jouw hulpvraag.
Via deze link kom je bij de hulpverlenerspagina waar je deskundige én gekwalificeerde hulpverleners vindt.
Als je nu weet dat de oplossing niet ligt in ‘reparatie’, maar in ‘regie’, welke autonome keuze maak je dan morgen om jouw unieke potentieel te vieren?
Ik nodig je uit om ook via LinkedIn contact met met op te nemen. Nodig mij uit om te linken, klik op het belletje op mijn profiel en je ontvangt een melding als mijn nieuwsbrief online komt. Nodig mij uit via deze link.
Bok-van der Voet, L. (2023). Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid (1st ed., Vol. 288). Leessst Uitgeverij.
Emans, B. (2017). Hulpverlening schiet vaak tekort. 20–23.
Hoiting, L., & Nauta, N. (2022). Hoogbegaafde hulpzoekers. BigBusinessPublishers.
Tetreault, N., & Zakreski, M. (2020). The gifted brain revealed unraveling the neuroscience of the bright experience.
Wil je hoogbegaafdheid als verrijking zien? Investeer in coaching. Hoe?
Als je je wilt verdiepen in de zelfbeeld- en persoonlijkheidsontwikkeling van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid, zelf betekenis wilt geven aan je leven of als je hulpverlener bent en je cliënten meer wilt leren over hoogbegaafdheid, dan is dit boek een waardevol instrument.