Meltdowns: 7 praktische tips voor de pieken en dalen bij hoogbegaafdheid

Dit blog beschrijft wat meltdowns zijn, hoe je ze voorkomt en wat helpt bij overprikkeling. Let op: er staan in dit blog veel linken waarop je door kan klikken naar eerder geschreven blogs. Ik heb namelijk al veel geschreven over emotionele intensiteit, de complexiteit van emotionele intensiteit bij hoogbegaafdheid, overprikkeling met 25 tips van ervaringsdeskundigen om hiermee om te gaan en specifieke risicofactoren op overprikkeling.

Niet alleen mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid ervaren een emotionele intensiteit. Hoogsensitieve personen worden ook gekenmerkt door een zeer prikkelgevoelig neurologisch systeem. In dit blog lees nieuwe wetenschappelijke informatie over hoogsensitiviteit en een aantal tips wat je tegen overprikkeling kan doen.

Wat zijn de pieken en dalen bij hoogbegaafdheid en hoe ga je met die meltdowns om?

Hoogbegaafde volwassenen ervaren vaak sterke emotionele pieken en diepe dalen door hun intense gevoeligheid, snelle informatieverwerking en zintuiglijke overprikkeling. Dit kan leiden tot zogenaamde meltdowns, waarbij hun brein tijdelijk overbelast raakt. Om hiermee om te gaan, is het belangrijk dat je triggers herkent, ruimte inbouwt en strategisch herstel toe leert te passen. Maar hoe doe je dat? Dit blog helpt je op weg.

Meltdowns: omgaan met overprikkeling en gevoeligheid bij hoogbegaafdheid

Als hoogbegaafde volwassene weet je dat je veel en diep voelt en meer nuances opmerkt dan anderen. Jouw binnenwereld is geen gladde asfaltweg maar lijkt meer op een berglandschap met hoge pieken van flow, inspiratie, intensiteit en verbondenheid en ook met diepe dalen waarin je hoofd overloopt en het lijkt of je brein een shutdown ervaart. Misschien herken je dit ook wel als je het bij je kind ziet gebeuren. Meltdowns zijn echt geen aanstellerij, integendeel! Je systeem staat op dat moment in de overdrive en vraagt alleen maar om begrip.

Wat gebeurt er in een emotionele piek of meltdown bij hoogbegaafdheid?

Als hoogbegaafde volwassene verwerk je informatie diepgaander. Die emotionele intensiteit beschrijf ik in dit blog Emotionele intensiteit: kan het niet een beetje minder? Niet alleen cognitief, maar ook emotioneel en zintuiglijk. Dąbrowski’s theorie van positieve desintegratie noemt dit overexcitabilities, dat houdt een verhoogde prikkelgevoeligheid op meerdere gebieden in (Piechowski, 1991). Hierdoor komt alles intenser via de zintuigen binnen. Denk aan een blik, een toon, maar ook een nieuw idee of een verandering.  

Als je in de flow zit kan je een sterke focus en creatieve power voelen. Maar als je hiermee je zenuwstelsel overbelast kan de hoge top van de berg -de flow- van het een op het andere moment omslaan in het tegenovergestelde: een shutdown, je voelt dan de irritatie of paniek. Je raakt letterlijk overprikkeld en je brein zegt: nu is het genoeg. Het is van belang dat je je zenuwstelsel niet te vaak overbelast want dan kan het gaan overcompenseren. In het blog over het ontstaan van overprikkeling schrijf ik over overcompensatie, ontleren en herstellen. Dit blog is de moeite waard om te lezen als je inzicht in het hoe en waarom van overprikkeling wil krijgen.

Wat zijn de oorzaken van overprikkeling bij hoogbegaafde volwassenen?

Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven dat voor iedereen past. Iedereen is uniek en heeft een uniek gevormd zenuwstelsel. Toch zijn er wel een aantal oorzaken van overprikkeling te noemen die we bij een groot deel van hoogbegaafde volwassenen tegenkomen. Ik noem er vijf.

1. Zintuiglijke gevoeligheid. Er is te veel licht, geluid of beweging of je bevindt je in een dichte mensenmassa.
2. Cognitieve (over)belasting. Je moet veel tegelijkertijd overzien, daarop anticiperen en kunnen schakelen. Dit kan leiden tot cognitieve rigiditeit. Dit blog beschrijft hoe emotionele intensiteit kan leiden tot cognitieve rigidteit.
3. Morele of relationele spanningen. Je voelt als er iets niet klopt, zelfs als niemand dat uitspreekt.
4. Plotse veranderingen. Een aanpassing in je agenda of een onverwacht intens gesprek kan zorgen voor overbelasting. Maar ook onduidelijkheid over wat er van je verwacht wordt of onduidelijkheid in teamrollen kunnen voor overprikkeling zorgen.
5. Zelfkritiek en verantwoordelijkheid. Je wilt het voor iedereen goed doen. Als ik je alvast een tip mag geven: vraag jezelf eens af: hoe lang ga ik hiermee door, en tegen welke prijs?

Al deze factoren zorgen voor een te vol hoofd en je zenuwstelsel schakelt dan instinctief over op vechten, vluchten of bevriezen. Voor mijn boek Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid deed ik onderzoek naar de identiteitsontwikkeling van hoogbegaafde volwassenen. Ik concludeerde uit verschillende wetenschappelijke bronnen dat de emotionele overprikkelbaarheid en intensiteit een grote impact op het zenuwstelsel en de identiteit van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid hebben. Hieronder vind je een selectie van wat ik over emotionele overprikkelbaarheid pagina 54-57 schrijf (cursief).

“Emotionele overprikkelbaarheid is een buitengewone sensitiviteit die zich uit in stemmingsgevoeligheid en extreme en complexe emoties en intense gevoelens. Je emoties kennen grote hoogten en diepe dalen waarbij je soms het leed van de wereld als lood op je schouders meedraagt. Op zelfs de kleinste nuances in mondiale gebeurtenissen of in iemands leven kun je intense emotionele reacties voelen. Omdat het voor jezelf zo gewoon is, is niet iedereen met deze overprikkelbaarheid zich ervan bewust dat je een goed ontwikkelde intuïtie hebt. Je merkt dat bijvoorbeeld doordat je emoties van anderen intuïtief zeer sterk kunt aanvoelen, ja zelfs zo dat je erdoor overspoeld raakt. Ook kun je je sterk emotioneel aan mensen, dieren of dingen hechten.

Door allerlei nare ervaringen uit het verleden kunnen emotioneel gevoelige mensen zich onveilig blijven voelen, je trekt je dan het liefst terug als je in grote gezelschappen bent. Dit kan als een muurbloempje voelen, net alsof je erbuiten staat. Dit komt omdat je moeiteloos de emoties van anderen en de sfeer kunt lezen, welke oud zeer triggeren en jou overweldigen, somber of angstig maken. In het hoofdstuk over emoties leer je hoe je hiermee om kunt gaan.

Zoals je begrijpt is de emotionele intensiteit een complexe overprikkelbaarheid die zich op verschillende manieren uit en enorme impact in het leven van mensen kan hebben. Als je denkt ‘ja, dat ben ik’, wees dan gerust want je intuïtie wijst je de weg en daar mag je op vertrouwen. En weet dat de meeste mensen geleerd hebben hoe ze hun emoties kunnen reguleren en verwoorden door zelfreflectie, ontspanningstechnieken of het nemen van een persoonlijke time-out.”

Overprikkeling bij volwassenen: herkenning vanuit het kindperspectief

Misschien herken je het fenomeen meltdowns via je kind. Een overprikkeld kind dat uit zijn dak gaat, doet dat niet expres, zijn brein is dan overbelast door te veel prikkels en hun lichaam reageert instinctief. Diezelfde mechanismen werken in jou nog steeds door, ze zijn alleen verfijnder verstopt.

Het kan ook gebeuren dat je overprikkeld wordt omdat de lichten te fel zijn of er praten te veel mensen tegelijk, of er staat iemand te dicht bij je. Misschien veranderde er onverwacht iets in je planning. Maar weet je wat zo mooi is? Als je leert herkennen waarom jouw hoofd overloopt, kan je toekomstige meltdowns voorkomen en jezelf veel eerder beschermen.

Praktijkvoorbeeld: De strategische teamleider met een vol hoofd

Henk is teamleider en werkt als externe op projectbasis. Maar ondanks dat hij niet in loondienst is, voelt hij zich erg betrokken bij de organisatie en denkt op strategisch niveau mee en ver vooruit. Niet iedereen kan hem altijd volgen. En op een drukke dag gebeurt er te veel tegelijk: vier gesprekken, onduidelijke verwachtingen en geroezemoes in zijn omgeving. Henk merkt dat hij kortaf wordt en zijn hoofd voelt stroperig.

Henk besluit eerder naar huis te gaan want hij herkent het begin van overprikkeling. Maar ’s avonds valt hij zonder duidelijke reden uit tegen zijn partner. Zij herkent zijn gedrag en is bekend met Henk’s meltdowns. Ze adviseert hem even buiten door een wandeling in het bos af te gaan koelen.

Is dit herkenbaar? Misschien kan je het zo zien: een meltdown is geen zwakte maar meer een systeem dat vraagt om herkalibratie.

Praktijkvoorbeeld 2. De piek die uitmondt in een crash

Marieke geeft een lezing en het is magisch. Het publiek hangt aan haar lippen, en ze voelt de inspiratie en flow. Maar na een onrustige nacht wordt ze de volgende ochtend niet uitgerust wakker. Ze voelt zich leeg en prikkelbaar. Ze vraagt zich opnieuw af waarom ze zichzelf niet in de hand kan houden. Na zo’n fantastische avond voelt ze zich de volgende ochtend altijd zo ‘leeg’. Ze kent het fenomeen meltdowns niet. Marieke heeft ook nog niet in de gaten dat die enorme flowpiek energie kost. En zij heeft haar rust en herstel net zo hard nodig als expressie en inspiratie van de avond ervoor.

Hoe kan je omgaan met overprikkeling en emotionele intensiteit bij hoogbegaafdheid?

Hier is geen eenduidig antwoord op te geven. Ik vroeg jaren geleden op LinkedIn om tips van mijn connecties over hoe ze omgaan met- of preventief acteren op overprikkeling. Hier lees je de 25 supertips bij overprikkeling bij hooggevoeligheid en hoogbegaafdheid.

Credits afbeelding: Zichtontwerp, Uit: Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid

Praktische tips voor het omgaan met meltdowns

Hieronder geef ik wat praktische tips die ik vaak in mijn praktijk geef.

1. Erken je gevoeligheid als kracht. In dit blog lees je over overprikkeling als kracht in plaats van zwakheid.
2. Wees je ervan bewust dat je niet te veel en te intens bent. Je bent precies goed, en nog mooier is het als je leert hoe je met jouw innerlijke kompas kan navigeren. De ABC methode zoals uitgebeeld in de levensboot uit mijn boek (zie afbeelding hierboven) biedt hier mooie inzichten in.
3. Bouw ruimte in vóórdat je op je grens zit. Dat doe je door ademruimte tussen afspraken te plannen. Uit ervaring kan ik je zeggen dat het bewaken van je tijd ‘alsof het je zuurstof is’ went, en op langere termijn veel rust geeft. Aanrader dus!
4. Herken je triggers en patronen. Houd een dagboek bij wat de situaties zijn waarin je hoofd snel volloopt? Maak de ACT-regels inventarisatie-oefening uit mijn boek. Benoemen = begrijpen = voorkomen.
5. Maak gebruik van emotionele hygiëne. Dit betekent dat je je mentale gezondheid net zo goed verzorgd als je fysieke gezondheid. Investeer in schrijven, ademhalen, creatieve expressie, of ga wandelen. Laat alles wat je systeem overbelast los en kies voor jouw invulling van jouw tijd.
6. Zoek verbinding met mensen die je intensiteit begrijpen en kunnen meevoelen. Bij gelijkgestemden hoef je je niet te verklaren. Daar mag je gewoon jezelf zijn. 

Wees je ervan bewust dat je als hoogbegaafde volwassene -in vergelijking met anderen- intenser leeft. Je leeft op een ander frequentieniveau. Dat is geen stoornis of een aandoening, maar het vraagt wel om een doordachte strategie, preventieve zorg en ruimte. Dat is wat het is, en wees je ervan bewust dat het ook een grote kracht is. Je gevoeligheid is je richtingaanwijzer en de overprikkeling is een alarmsignaal. En de meltdowns? Die horen erbij. Balans houden is het enige dat helpt om meltdowns te verminderen. En je pieken? Dat zijn de plekken waar jouw bijdrage de wereld echt raakt. 

Wil jij ontdekken wat jouw bijdrage aan de wereld is? Wat jouw intense gevoel je wil vertellen? Of wil je ontdekken of je kenmerken van hoogbegaafdheid hebt en wat dit voor jou in je leven betekent? Hoe je hoogbegaafdheid in je leven als kracht kan inzetten? Ik denk graag met je mee. Maak dan een kennismakingsafspraak via onderstaande knop.

Bronvermelding over meltdowns

Brown, B. (2012). Daring Greatly. Gotham Books.

Daniels, S., & Piechowski, M. M. (2009). Living with Intensity: Understanding the Sensitivity, Excitability, and Emotional Development of Gifted Children, Adolescents, and Adults. Great Potential Press.

Daniels, S., & Meckstroth, E. (2009). Nurturing the Gifted Female: A Guide for Educators and Parents. Great Potential Press.

Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2012). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change. Guilford Press.

Piechowski, M. M. (1991). Emotional development and emotional giftedness. In N. Colangelo & G. A. Davis (Eds.), Handbook of gifted education. Allyn & Bacon.

Webb, J. T., et al. (2005). Guiding the Gifted Child: A Practical Source for Parents and Teachers. Great Potential Press.